Ang tunay na dahilan

Batay sa nakalap na mga impormasyon ng misyon, kauna-unahang karanasan nila ito sa militarisasyon sa matagal na panahon.

“Nakakarinig kami ng mga putukan noon pero malayo sa amin, pero ngayon dito na mismo sa loob ng aming barangay nangyari ito,” sabi ng isang kagawad sa lugar. Ginawang hinimpilan ng mga sundalo ang bakuran ng kanyang bahay, bago nangyari ang nasabing insidente. Ayon sa kagawad, walang NPA sa nasabing lugar sa mga sandaling iyon. “Nagpaalam pa nga ako sa mga sundalo na pupunta sa kapilya at tutulong sa pag-aayos nito,” salaysay niya.

Nitong nakaraang taon, naging mas madalas na umano ang pagpapatrulya ng mga militar sa kanilang barangay. Maliban pa dito, inobliga pa nila ang mga residente na magtayo ng barangay defense system o BDS (hiwalay sa opisyal na barangay tanod). Layon nitong imonitor ang lahat ng mga taong pumapasok sa barangay lalo na ang mga dayo o hindi tagaroon.

Inutusan din ang mga opisyal ng barangay na magtayo ng outpost – isa sa malapit sa haywey papasok ng barangay at ang isa ay sa mismong bukana ng sentro ng barangay kung saan naroon ang barangay hall, health center at ang paaralang elementarya.  Obligado ang mga taga-Balanac lalo na ang mga kalalakihan na pumoste sa mga outpost at isulat sa logbook  ang tungkol sa lahat ng taong dumaraan, maging ng mga sasakyan (kadalasang motorsiklo, dahil isang lane lang naman ang kalsada).

Pero dahil kadalasang nagtatrabaho sa mga sakahan ang mga lalaki, ang mga babae ang napipilitang humalili sa kanila, maging ang mga menor de edad (12 taong gulang pataas), bilang maniniktik para sa militar. 

“Naiinis nga ako diyan sa BDS na ’yan. Sa araw-araw na ginawa ng Diyos, pinapapirma ako sa logbook…eh kilala naman na ako rito at titser nga ako. Sabi ko, sige kung gusto ninyo diyan na lang ako mag-DTR (daily time record), ibibigay ko sa inyo ang DTR ko,” pabirong wika ng guro.

Tropang Kano sa mga operasyon?

Ipinahayag din ng mga kagawad ng barangay, residente at guro ng Balanac na noong Disyembre 2008, binisita sila ng mga militar kasama ang sampung Amerikano na nagpakilalang bahagi ng ehersisyong militar na Balikatan.

Bagamat nakasuot sibilyan ang mga Kano, malakas ang hinala ng mga taga-Balanac na mga sundalo sila.

“Sinabi nilang magsasarbey daw sila ng source ng tubig at magtatayo ng water impounding para sa sentro ng barangay. Hirap kasi ang mga tao rito sa tubig na inumin lalo na kung tag-init,” ayon naman sa kapitan ng barangay.

Dahil sa kagustuhan umano ng mga Amerikano na makatulong sa kanila, nasiyahan sa una sila sa ng mga Amerikano. Sinamahan ng ilang residente ang mga Kano sa lugar kung saan ang pinakamalapit na source ng tubig. Pero unti-unti, nagduda na rin sila sa mga Kano. “Maganda kung water impounding project lang ang sadya nila dito at wala ng iba,” pahayag ng isang kagawad. Pero matapos magsarbey, kinansela ng mga Kano ang kanilang proyekto, dalawang linggo matapos ang insidente ng pagbomba sa lugar noong Pebrero 18.

Dahil sa ulat ng mga operasyong militar sa lugar at presensiya rito ng tropang Kano, nangangamba ang child rights advocates sa maaaring idulot ng Balikatan sa mga bata kung matuloy ito.

“Ang dinanas ng magkakapatid na Polborido at iba pang bata sa Balanac ay nagdulot ng matinding trauma sa kanilang murang isipan. Simpleng makarinig lang sila ng kalabog ay nangangatog na sila sa takot, ano pa ang mangyayari sa kanila kung magkakaroon ng war exercises sa kanilang mga komunidad?” ani Manano ng CRC.

Ayon sa Salinlahi Alliance for Childrens Concerns, alyansa ng mga organisayon at institusyong nagtataguyod sa karapatan at kagalingan ng mga batang anakpawis, hindi isolated case ang pangyayari noong Pebrero 18. 

Sa kasalukuyan, mayroon nang 67 na batang namatay (kasama na si Rafaela) na naitala ng CRC, kasaping organisasyon ng Salinlahi, mula nang maluklok sa pamunuan ang administrasyong Arroyo. Maliban pa dito ang mga kaso ng pagkasugat, pagtortyur, ilegal na pag-aresto, pagdukot, panggagahasa at panghahalay at iba pang kaso ng paglabag sa karapatang pantao at pati sa karapatan ng mga bata. Naganap ang mga ito sa mga kanayunan na kung saan malakas ang presensiya ng mga tinaguriang kalaban ng Estado. 

Ayon sa Salinlahi, patunay lamang ng pangyayari sa Balanak, Ligao City na ang Visting Forces Agreement ay nagbubunga ng pagiging agrabyado ng mga mamamayang Pilipino, lalo na ng mga kababaihan at mga bata. 

Dahil sa pagkamatay ni Rafaela sa isang operasyong militar na “naghawan ng landas” ng presensiya ng tropang Kano, mulat na tumututol na ngayon ang mga residente ng Balanak. At ang ina ni Rafaela na si Jocelyn, handang tumindig at makibaka para sa katarungan at kapayapaan ng kanyang mga anak.