Isang martsa lang siguro ang nasa isip mo ngayon. Sa pagtatapos ng iyong pag-aaral, mabagal kang maglalakad papunta sa entablado para kunin ang iyong diploma. Sa paghawak ng iyong pinakaaasam na katibayan ng iyong tagumpay, mapapatingin ka sa mga nanonood at ngingitian mo silang lahat.

Siguro’y paulit-ulit na pumapasok sa isip ang eksenang ito. Hindi tuloy nakakagulat na nagsusumikap kang makapasa sa lahat ng kursong kinukuha mo bawat semestre. Para sa iyo, magkakaroon din ng katapusan ang pagsusunog ng kilay at ang maraming gabing pinagpupuyatang gawin ang anumang kinakailangang isumite sa propesor. Apat na taon lang ang paghihirap. Pagkatapos nito, kalayaan!

Totoong mahirap maging estudyante. Pinagdaanan ko rin ito kaya alam ko ang nararamdaman mo. Pero alam mong higit pa sa pagiging estudyante ang papel mo sa buhay. Marami kang identidad depende sa iba’t ibang taong nakakasalamuha – mabuting anak para sa magulang, mabuting kapatid para sa bunsong dapat alagaan, mabuting kaibigan para sa taong may matagal kang pinagsamahan. Minsa’y nakakaapekto sa iyong pag-aaral ang problema ng iba. Hindi mo kasalanan ito. Minsan, kailangan naman talagang unahin ang kapakanan ng pamilya o kahit ng kaibigan.

Dahil sa iyong pag-aaral at iba pang personal na pinagkakaabalahan, wala ka nang panahon para sa iba pang gawain. Ang iyong konsepto ng kalayaan ay limitado lang sa pag-alis sa pamantasan. Kasabay kasi ng pagkuha ng diploma ang pagkawala ng karapatan ng iyong mga propesor para sabihan ko kung ano ang dapat mong gawin.

Pero dahil estudyante ka pa ngayon, may kaunting karapatan pa ako bilang guro para pagsabihan ka, bagama’t iginagalang ko kung anuman ang magiging desisyon mo. Walang debate sa mahusay mong paggampan sa iyong gawaing pang-akademiko dahil ito ang inaasahan sa iyo. Pero huwag mong isiping ito lang ang nilalaman ng iyong edukasyon.

Totoong maraming kaalaman ang maibibigay ng libro at napapayaman ng iyong binabasa ang talakayan sa loob ng silid-aralan. Kailangang lang linawing higit pa rito ang pag-aaral. Susi sa epektibong edukasyon ang pagpapataas ng kamulatan, isang bagay na makukuha lang kung ikaw ay makikisalamuha sa iba. Sa pamamagitan ng personal na pakikipag-usap sa mga taong may direktang karanasan sa mga pangyayari, nalalaman mo ang aktuwal na realidad. Kung makikisalamuha ka kahit sa hindi kakilala’t may malaking kaibahan sa estado sa buhay, mapapansin mo ang limitasyon ng libro’t malayang talakayan. Kahit na gaano kahusay ang libro o guro, hinding hindi matatawaran ang pakikisalamuha.

Isang katangian ng pakikisalamuha ang pakikipagkaisa. Maaaring sa porma ito ng aktuwal na pagsali sa organisasyon o simpleng pagsama sa kung anumang aktibidad ng huli. Para sa katulad mong maraming ginagawa, naiintindihan naman ang limitasyon ng maaari pang gawin kaya hindi ka inaasahang akuin ang lahat ng responsibilidad kung sakali. Hindi ka dapat matakot makipag-usap sa mga kapwa estudyanteng may mataas na antas ng kamulatan dahil alam naman nila ang pinagdaraanan mo. Kung sadyang hindi mo kayang maging aktibong aktibo, wala naman silang magagawa rito.

Pero sa aking palagay, kaya mong gawan ng paraan ang paglahok sa ilang aktibidad. Aminin mo: Kahit sa gitna ng maraming gawain ay naisisingit at naisisingit mo pa rin ang paminsan-minsang panonood ng sine o pagpunta sa anumang party. Sa madaling salita, may oras ka pa rin sa paglilibang. Kung bibilangin mo ang mga oras na ito sa isang linggo, siguro’y puwede mong ilaan ang mga ito sa mas makabuluhang paraan.

Sa konteksto ng isang kilos-protesta, ang pagmamartsa sa kalsada ay ilang oras lang. Oo, nakakapagod ang mabilad sa init ng araw at minsa’y masakit sa paa ang matagalang paglalakad. Pero nararamdaman mo lang ang mga ito kung hindi mo alam kung bakit ka nariyan. Kapag naroon ka na’t kasabay mo ang mga dati at bagong kaibigan, ang tanging mararamdaman mo lang ay ang kolektibong galit ng mamamayan habang iwinawagayway ang mga bandila’t plakard at ipinapakita sa lahat ng nakatingin ang mga nakasulat na mensahe.

Hindi tulad ng pagmamartsa sa okasyon ng iyong pagtatapos, ang isang pagkilos sa lansangan ay may magkahalong mabagal na paglakad at mabilis na pagtakbo. Nagiging makabuluhan ang pagmamartsa sa lansangan sa dalawang bagay: Una, nagbibigay ito ng ideya sa sa mga taong nakakakita tungkol sa mga isyung kinakaharap ng bayan. Ikalawa, pinapalakas nito ang adhikain ng mga lumahok na ipagpatuloy pa ang kanilang makabuluhang buhay.

Malinaw na ang pagmamartsa sa kalsada ay bahagi ng iyong edukasyon sa mas mataas na antas. Hindi tulad ng mga pang-akademikong gawain, wala kang gradong makukuha sa iyong piniling porma ng pagkilos. Pero magkakaroon ng mataas na pagtingin sa iyo ang lahat ng taong makakasalamuha mo, dahil alam nilang may isa pang katulad mong naniniwala sa minimithing pagbabago.

Nasa iyo ang desisyon sa landas na tatahakin. Sana’y piliin mo ang direksiyon tungo sa mga grupong makabuluhan, hindi ang mundo ng mga walang pakialam.

Para makipag-ugnayan sa awtor, pumunta sa www.dannyarao.com.