Laman ngayon ng maraming publikasyong internasyunal, kapwa online at limbag, ang Pilipinas. Ang dahilan: ang mga pahayag nitong Setyembre ni Pang. Rodrigo Duterte tungkol sa US, sa ugnayan ng Pilipinas dito, at sa ugnayan ng Pilipinas sa China at Rusya.

Sa esensya, ang mga pahayag na ito’y kritikal sa US, naggigiit ng kalayaan ng Pilipinas, at nakikipagmabutihan sa China at Rusya – na itinuturing na ngayong lumalakas bagamat mas mahina pa ring karibal ng US sa paghaharing pang-ekonomiya at pangmilitar sa daigdig. Ang pakete: ang pagsusulong ng “independyenteng patakarang panlabas” ng Pilipinas, ayon sa mga salita mismo ni Duterte.

Maagap ang Kaliwa sa pagpirmi ng datos mula sa mga pahayag: unang beses ito na ang nakaupong pangulo ng Pilipinas ay nagsalita nang kritikal sa pagdidikta ng US sa Pilipinas at nang pabor sa kalayaan ng Pilipinas mula sa US. Isang anomalya ang naturang mga pahayag sa kasaysayan ng mga pangulo ng Pilipinas, kaya naman nagtatagisan sa opinyong publiko, sa Pilipinas at sa mundo, ang dalawang balangkas ng pagbasa sa mahahalagang pahayag na ito.

Ang dominanteng balangkas ng pagbasa sa mga pahayag ni Duterte ay kaugnay ng kanyang “gera kontra-droga” na, ayon sa balita, ay responsable sa pagpatay sa mahigit 3,000 kataong pinaghihinalaang adik o tulak ng droga. Hindi maitatanggi, ito naman talaga ang kagyat na konteksto ng mga pahayag: ang pagtanggi ni Duterte sa posibilidad na mapangaralan ni US Pres. Barack Obama tungkol sa mga paglabag sa mga karapatang pantao kaugnay ng gera kontra-droga sa noo’y ilulunsad na pulong ng ASEAN sa Laos. Wala aniyang karapatan, sa masaklaw na pakahulugan nito, ang US na mangaral sa Pilipinas sa usapin ng karapatang pantao.

Walang duda: kasuklam-suklam ang mga pagpatay kaugnay ng gera kontra-droga ng gobyernong Duterte. Sa pangunahi’y usaping sosyo-ekonomiko at hindi pulis-kriminal ang pagiging malaganap ng iligal na droga; sa ganitong pag-unawa dapat magmula ang paglunas dito. Sa nangyayari ngayon, nalalabag ang karapatan ng mga pinaghihinalaang adik o tulak ng droga, na ang ibayong nakakarami ay mahihirap, habang hindi napapanagot ang malalaking isda sa likod ng talamak na droga, at kahit nga ang mga adik at tulak ng droga na mayayaman.

Pero may isa pang balangkas ng pagbasa sa mga pahayag ni Duterte – na may mga batayang matibay rin, kung hindi man mas matibay sa dominante. Totoong bumuhol ang alternatibong balangkas na ito sa dominanteng balangkas, dahil sa mga aksyon mismo ni Duterte at sa kondisyong kinalagyan niya, pero makabuluhang ihiwalay at, para sa masang anakpawis at sambayanang Pilipino, itulak.

Ang alternatibong balangkas ng pagbasa: ang paglihis ni Duterte sa mga dikta ng gobyerno ng US sa gobyerno ng Pilipinas sa larangan ng militaristang pandarahas sa Kaliwa, ng maka-US na patakarang panlabas, at, bagamat minimal pa, ng neoliberal na patakarang pang-ekonomiya. Paglihis – para ilarawan ang maliliit na hakbang palayo sa naturang mga dikta; maliliit pero palayo, palayo pero maliit; masyado pang matapang ang “paghulagpos,” lalo na ang “pagbaklas.”

Ang isang pinakamalinaw na sukatan ng naturang paglihis, na siyang pinakamalinaw sa ngayon na kinatawan ng mga dikta ng gobyerno ng US sa gobyerno ng Pilipinas, ay ang panunungkulan ni dating Pang. Noynoy Aquino sa bansa. At hindi lang ito pagsisi sa pinalitang rehimen, tulad ng ginawa ni Aquino mismo sa rehimen ni Gloria Macapagal-Arroyo.

Ipinatupad ng rehimeng Aquino ang mga dikta ng gobyerno ng US sa larangan ng militaristang pandarahas sa Kaliwa, maka-US na patakarang panlabas, at neoliberal na ekonomiya – mga diktang pinaka-angkop sa kasalukuyan. Masasabi nga na marahil ay mas masahol pa ang gusto nitong idikta ngayon, dahil sa pagsahol ng kronikong krisis ng sistemang malapyudal at malakolonyal sa bansa, at paglalim ng depresyong pang-ekonomiya sa daigdig at pag-igting ng tunggalian ng malalaking kapangyarihan sa mundo.

May paghupa sa ekstrahudisyal na pagpaslang sa mga aktibista kumpara sa panahon ni Aquino. Lahat ng konsultant ng National Democratic Front na ikinulong ni Aquino ang pinalaya ni Duterte, at may pangakong papalayain pa ang ibang detenidong pulitikal. Ang mga Lumad na pinalayas sa kanilang komunidad ni Aquino, nakabalik sa panahon ni Duterte. Ang usapang pangkapayapaan sa NDF na maagang sinabotahe ni Aquino, agad binuksan at isinulong ni Duterte. Ang mga maka-Kaliwa na todong inatake ni Aquino, pinapasok pa ni Duterte sa kanyang gabinete.

Noong panahon ni Aquino, mapayapa dahil mapagkaibigan ang relasyon ng Pilipinas sa US. Nasanay na ang mga tao sa kaliwa’t kanang balita tungkol sa pagpasok at pagdaong ng mga barkong pandigma ng US, mga magkasamang pagsasanay-militar ng mga sundalong Amerikano at Pilipino, at paglipad ng mga drones sa himpapawid ng Pilipinas. Malinaw na kontrabida ang China at Rusya. Ngayon, sa mga pahayag ni Duterte, maingay dahil kritikal ang ugnayan ng Pilipinas sa US, pinalayas ang special forces ng US sa Mindanao, at ipinapakitang pwede naman palang makipagkaibigan sa China at Rusya.

Wala pang pagbabagong nagagawa si Duterte sa larangan ng ekonomiya, at sa pangkalahatan ay neoliberal ang mga patakarang namamayani rito, gayundin ang mga “eksperto” na pinagkakatiwalaan niya rito.

Pero makabuluhan kahit ang mga pahayag niya sa ekonomiya, may paglihis sa mga neoliberal na dikta ng gobyerno ng US: Pambansang minimum na sahod, pagbasura sa kontraktwalisasyon at dagdag-pensyon para sa mga manggagawa. Walang demolisyon hangga’t walang relokasyon para sa mga maralitang lungsod. Pagpapauwi sa mga migranteng Pilipino. Binanggit niya ang industriyalisasyon sa kanyang unang State of the Nation Address, at tuluy-tuloy ang pagtuligsa niya sa tinatawag niyang “oligarkiya.”

Sinusuportahan din niya ang itinalaga niyang maka-Kaliwa sa Department of Agrarian Reform na mamahagi ng lupa sa mga magsasaka at ipatigil ang land-use conversion sa loob ng dalawang taon. Gayundin sa Department of Social Welfare and Development, na maghatid ng serbisyo ng gobyerno sa mga maralita at nasalanta.

Gaya ng paulit-ulit nang binabanggit ng Kaliwa, hindi mula sa kawalan ang mga hakbangin at pahayag na ito, kundi nasa rekord sa pulitika ni Duterte: Dating miyembro ng radikal na Kabataang Makabayan, estudyante ni Prop. Jose Maria Sison sa kolehiyo, at ipinagmamalaki ang mga ito. Kaibigan ng NDF, kundi man ng New People’s Army, sa Mindanao.

Bagamat kailangan pa niyang patunayan ang kanyang pagmamalaking siya’y sosyalista at unang maka-Kaliwang pangulo ng Pilipinas, ipinapakita na niyang nakikinig siya sa mga hinaing ng sambayanan, na madalas na isinasatinig ng Kaliwa.

Kritikal rin sa US sa pagtakas kay Michael Meiring, umano’y CIA na aksidenteng nagpasabog ng bomba sa isang hotel sa Davao, noong 2002. Tumutol sa paggamit sa Davao bilang base ng operasyon ng mga drones ng US at lunsaran ng magkasamang pagsasanay-militar ng mga tropang Amerikano at Pilipino.

Sa kabilang banda, anumang paglihis ni Duterte sa mga dikta ng gobyerno ng US ay tulak din ng pagkilos at pagpanawagan ng sambayanang Pilipino. Nanalo siyang pangulo bilang botong protesta sa rehimeng US-Aquino at sa lahat ng kabulukang kinakatawan nito.

Ang pagiging bukas sa Kaliwa ay tulak din ng pagprotesta ng sambayanan sa mga paglabag ng rehimeng US-Aquino sa karapatang pantao, kalakhan ng mga aktibista, lider at tagasuporta ng Kaliwa. Ito ang nagtulak kay Duterte na humanap ng ibang paraan ng pagharap sa armadong rebolusyon at Kaliwa, tampok ang usapang pangkapayapaan. Rurok ng naturang pagprotesta ang malawak na pagkondena sa masaker sa Lianga noong Setyembre 2015 at sa pamamaril at pagpatay sa Kidapawan nitong Abril 2016, panahon ng kaigtingan ng pulitika sa bansa dahil sa eleksyon.

Ang pagiging kritikal sa US ay tulak din ng pagprotesta ng sambayanan sa papaigting na presensyang militar ng US sa bansa. Tuluy-tuloy ang mga protesta sa usaping ito, na ang mga susing salita ay Tubbataha at Jennifer Laude. Tampok, syempre pa, ang pagkamatay ng 44 kagawad ng Special Action Force sa isang operasyong pinamunuan ng US sa Maguindanao, na nagdulot ng pinakamatinding krisis pampulitika sa rehimeng US-Aquino.

Ang mga pahayag ni Duterte sa ekonomiya ay tulak din ng tuluy-tuloy, malawak at matunog na protesta laban sa mga pahirap na patakaran ng rehimeng US-Aquino.

Walang duda: hindi si Duterte ang magdudulot ng tunay na pagbabago sa bansa; nasa sambayanang Pilipino – kasama ang marami niyang tagasuporta – ang hamon, tungkulin at kapangyarihang iyan. At wala pa ring tunay na pagbabago sa ating bayan.

Pero nagpapakita si Duterte ng kahandaang tumulong sa pakikibaka para sa tunay na pagbabago. Mahalaga ang pagkilos ng sambayanan para patatagin siya sa paglihis sa mga dikta ng gobyerno ng US, at para tuparin ang mga pangako niya lalo na sa ekonomiya. At kahit magawa niya ang lahat ng ito, hindi pa rin lubos na giginhawa ang nakakaraming Pilipino hangga’t hindi naibabagsak ang naghaharing sistema sa bansa.

Sa ganitong kalagayan, makaisang-panig at hindi patas na basahin ang mga pahayag ni Duterte hinggil sa “independyenteng patakarang panlabas” sa balangkas lang ng “gera kontra-droga.” Mas masahol, ang ganitong balangkas ng pagbasa ay ginagamit ngayon ng gobyerno ng US para pagmukhaing masama ang gobyernong Duterte sa mata ng daigdig.

Anuman ang paghusga ng mga Pilipino sa mga akusasyon ni Edgar Matobato, na nagpapakilalang dating mamamatay-tao ng Davao Death Squad, laban kay Duterte sa pagdinig ng Senado, ginagamit ang mga ito ngayon sa internasyunal na midya para patatagin ang dominanteng balangkas ng pagbasa sa pagtuligsa ni Duterte laban sa US – na ito’y pagtatakip lang sa mga paglabag sa karapatang pantao na ibinubunsod ng gera kontra-droga.

Marapat lang ang pagkondena at pagprotesta sa mga pagpatay bunsod ng gera kontra-droga ng gobyerno ni Duterte, pero hindi sa paraang minamaliit o niyuyurakan ang mga pahayag niya pabor sa independyenteng patakarang panlabas, at iba pang paglihis niya sa mga dikta ng gobyerno ng US. Nasa interes ng sambayanang Pilipino na itulak ang gobyernong Duterte na isulong ang independyenteng ugnayang panlabas.

Sa kabilang banda, sa totoo lang, minimal pa rin ang nagagawa ni Duterte sa pagsusulong ng independyenteng patakarang panlabas, kaya madaling mabansagan ang kanyang mga pahayag na “salita lang.” Pero, sa panimula, mahalaga ang mga salita; mahirap maisagawa ang mabibigat na hakbangin nang walang pag-aanunsyo ng mga ito. Kaya marapat lang ang ginagawa ng Kaliwa: ang papurihan ang mga pahayag kasabay ng paghamon na tapatan ito ng aksyon.

Kalimutan mo man ang kasaysayan, tiyak na hindi ka kakalimutan nito, sabi ng isang awtor. Magbulag-bulagan man ang mga komentarista sa mga paglihis ni Duterte sa mga dikta ng gobyerno ng US, tiyak na bantay-sarado at markado ang mga ito ng gobyerno ng US mismo. At mahalagang balik-aralan ang mahabang rekord nito sa destabilisasyon, pagkudeta, at paggera pa nga sa mga gobyernong sumasalunga rito.

Malinaw ang bidyo ng press conference ni Duterte: hindi niya minura si Obama, gaya ng ipinagpuputok ng butsi ng mga balita. Pero baka wala nang silbing maghabol na ituwid ang lumaganap. Interesante ang pagkakamaling ito ng kapitalistang midyang dayuhan at lokal: dahil sa totoo lang, sa mga pahayag at hakbangin niya sa simula ng kanyang termino, maliit pa man ang mga ito para sa sambayanang Pilipino, tiyak na para sa gobyerno ng US ay para na rin itong minura ng pangulo.

20 Setyembre 2016