Mahigit tatlong taong hirap at nagtitiis ang mga biktima ng bagyong Yolanda matapos itong manalasa sa Eastern Visayas noong Nob. 8, 2013. Ibayong pagdurusa pa ang kanilang naranasan sa panunungkulan ng dating administrasyong Aquino.

Sa ilalim ngayon ng gobyernong Duterte sila maniningil ng hustisya mula sa kriminal na kapabayaan ng nagdaang rehimen. Sa kanilang pagtulak sa Maynila mula Eastern Visayas nais nilang ihatid sa publiko na nananatili ang kahirapang ito dulot ng bagyong Yolanda at patuloy na kabagalan ng gobyerno sa pagtulong sa kanila.

“Yung pinakakampanya namin patuloy na kagutuman at militarisasyon sa Eastern Visayas. Hanggang ngayon, naroon pa rin ang kakulangan ng tulong ng gobyerno. Ang kriminal na kapabayaa’y hindi pa natutugunan at papanagutin ang dating administrasyon,” ani Efleda Bautista, tagapangulo ng People Surge, organisasyon ng mga biktima ng bagyong Yolanda.

Isa ang bagyong Yolanda sa pinakamalakas na bagyong nanalasa sa kasaysayan ng Pilipinas. Ayon sa Ibon Foundation, grupo ng mga mananaliksik, tinatayang 19,000 ang namatay at nawawala, nasa 28,690 ang sugatan, at 4,095,280 ang nawalan ng tirahan. Apektado ang 16.1 milyong mamamayan sa anim na rehiyon. Umaabot sa P39.8 Bilyong halaga ng mga inprastraktura at agrikultura ang nasira.

Kabagalan o kapabayaan?

Naging saksi ang marami sa kabagalan ng dating rehimeng Aquino sa pagtulong sa mga nasalanta ng bagyong Yolanda. Sa kabila nang pagsasabi nito dati na handa ang gobyerno sa magiging epekto ng bagyo, kabaliktaran ang nangyari at nauwi pa nga ito sa pamumulitika.

Sa kabila ng mga donasyon sa loob at labas ng bansa gayundin ang pondong inilabas ng gobyerno para sa rehabilitasyon ng mga apektadong lugar, tila hindi pa rin malinaw kung saan napunta o napupunta ang perang ito.

Sa pag-aaral ng Ibon sa datos mula sa gobyerno, halimbawa ang National Economic Development Authority (NEDA), nasa P144.4-B ang alokasyong ng gobyerno para sa rehabilitasyon, rekonstruksiyon, at ayuda para sa Yolanda hanggang Hunyo 2016. Bagamat nailabas na ang 71 porsiyento nito, nasa 53.4 porsiyento pa lamang ang nadi-disbursed ng mga ahensiya ng gobyerno. Nasa 40 porsiyento lamang ang kabuuang nagawa or pisikal na nakumpletong mga proyekto mula sa pondong inilabas, nasa 27.7 porsiyento naman ang kasalukuyang isinasagawa, at 33 porsiyento ang hindi pa rin nasisimulan.

Mababa din ang kabuuang antas na nagawa ang mga ahensiyang nakatalaga para sa pagpapatupad ng pundamental na kailangan ng mga biktima gaya ng pabahay, pagkain, kabuhayan, at tubig. Lumalabas sa ulat ng Department of Budget and Management (DBM) na nasa 12.3 porsiyento pa lamang ang kabuuang nagagawa ng Ang National Housing Authority (NHA) na nakatanggap ng pinakamalaking alokasyon na P39.2-B. Nasa 45 porsiyento ang kasalukuyang isinasakatuparan at 42.6 porsiyento naman ang hindi pa nasisimulan.

Nasa 14.1 porsiyento lamang ang kabuuang nagagawa ng Department of Agriculture na nakatanggap ng P1.2-B alokasyon. Nasa 11.6 ang kasalukuyang isinasakatuparan at 74.3 porsiyento naman ang hindi pa nasisimulan. Nasa 2.9 porsiyento lamang ang kabuuang nagagawa ng Local Water Utilities Administration, nasa 2.5 ang kasalukuyang isinasakatuparan, at 94.6 porsiyento ang hindi pa nasisimulan sa kabila ng P737-Milyong alokasyon dito.

Nakatanggap naman ang Department of Social Work and Development at United Nations Office for the Coordination of Humanitarian Affairs ng P1.17-B donasyon at US$865 milyon sa dayuhang mga organisasyon para sa mga nasalanta ng Yolanda.

Tanong ng mga mamamayan at mga biktima: Nasaan ang pondong ito at ano ang balak ng bagong administrasyon dito?

May dapat managot

Hindi pa man nakakabangon partikular ang mga magsasaka sa Eastern Visayas mula sa iba’t ibang bagyo matapos pa kay Yolanda at mga peste na sumira sa kanilang mga pananim gaya ng cocolisap, nahaharap din sila sa nagpapatuloy na militarisasyon sa kanilang lugar.

“Dahil si Presidente (Duterte) nag-open ng peace talks, inaasahan namin na magkakaroon ng tunay na kapayapaan, nasa gitna pa rin ang mga magsasaka ng militarisasyon. May mga barangay na hinaharas, tinatakot, at hina-hamlet,” ayon kay Bautista.

Nais paalalahanin ng People Surge ang gobyerno ni Duterte ang mga pagkukulang pa sa mga biktima lalo higit ang mga pondong nawawala.

“Magpapatulong din kami sa Kongreso at Senado na ibalik ang mga ginawa nilang resolutions na imbestigahan yung mga korupsiyon sa emergency shelters assistance lalo na na nawawala ang mga pera,” ayon kay Bautista.

Gayundin nais nilang managot ang tinaguriang Gang of 5 ng dating administrasyon na sina Noynoy Aquino, Mar Roxas, Dinky Soliman, Jericho Petilla, at Ping Lacson na itinuturong may direktang pananagutan sa kapabayaan sa mga biktima ng Yolanda.

Mahigit tatlong taon na ang nakakaraan nang magsimula ang kanilang trahedya. Tatlong taong mahigit na rin silang patuloy na nananawagan ng tulong at hustisya sa gobyerno ng Pilipinas mula sa kriminal na kapabayaan ni Aquino at ngayon umaasa sila ng pagbabago sa ilalim ni Duterte.