“Mahirap, ngunit matagumpay” ang pagsasalarawan ni Fidel Acgaoili, punong negosyador ng National Democratic Front of the Philippines (NDFP), sa kahihinatnan ng ikatlong round ng usapang pangkapayapaan sa gobyernong Duterte na naganap sa Rome, Italy kamakailan.

Naharap sa kontrobersiyal na mga usapin ang dalawang panig sa round na ito. Pangunahin dito ang di-pagtupad ng gobyernong Duterte sa ipinangakong pagpapalaya sa mga bilanggong pulitikal at lantarang paglabag ng militar nito sa sariling-deklarang tigil-putukan.

Sa pagsisimula ng usapang ito, diniretsa pa rin ng NDFP ang gobyernong Duterte sa mga isyung ito, at sumagot na man ang huli ng panibagong mga pangako na tatrabahuin ang pagpapalaya sa mga bilanggong pulitikal, pangunahin ang 200 katao na maysakit at nakatatanda, at mga konsultant ng NDFP sa usapan.

Pero nagtagumpay ang usapan sa ilang usapin. Kabilang na rito ang pag-usad ng usapan sa substantial o mahahalagang usapin: ang mga repormang sosyo-ekonomiko, at, gayundin ang repormang pulitikal-konstitusyonal.

Nagkasundo ang dalawang panig sa apat na usapin kaugnay ng repormang sosyo-ekonomiko, kabilang ang libreng pamamahagi ng lupa sa mga magsasaka at manggagawang bukid. Kaugnay nito, nailatag na rin ang ground rules sa trabaho ng Reciprocal Working Committees on Socio-Economic Reforms.

Samantala, nagpalitan na ng mga burador at nagkaroon ng inisyal na mga talakayan ang dalawang panig sa substantial na usapin hinggil sa pampulitika at konstitusyonal na mga reporma.

Nangako rin diumano ang gobyernong Duterte na igigiit sa gobyernong US na tanggalin na si Prop. Jose Maria Sison, punong konsultant pampulitika ng NDFP, sa “terrorist listing” nito.

Sa loob ng isang taon?

Sa kabila ng mga sagka na gawa ng di-pagtupad ng gobyerno ng Pilipinas (GRP) sa nauna nitong mga pangako, sinabi ng NDFP na sisikapin nitong matapos ang adyenda sa repormang sosyo-ekonomiko sa loob ng isang taon.

Sinabi ni Randall Echanis, tagapagsalita ng NDFP RWC-SER, na maaaring mailabas na ang burador ng Comprehensive Agreement on Socio-Economic Reforms (Caser) sa loob ng taon.

Sa kasalukuyan, nagkaroon na ng kasunduan sa ilang bahagi ng usapan, tulad sa mga bahagi ng Preamble and Declaration of Principles, and common ground found in the Bases, Scope and Applicability (Part II) at Desired Outcomes (Part III). Nagkaroon na rin ng panimulang diskusyon ukol sa bahagi ng Agrarian Reform and Rural Development (Part IV).

Diin ng NDFP ang malakolonyal at malapiyudal ang bansang Pilipinas, at ito ang salalayan kung bakit panukala nito ang pagpapatupad ng tunay na repormang agraryo, pambansang industriyalisasyon, at independiyenteng polisiya sa ugnayang panlabas.

Pero marami pang probisyon ang kailangan pang dumaan sa mas masinsin na diskusyon at resolusyon. “Kasama rito ang mahahalagang hakbang sa redistribution ng assets and income, iyong independiyenteng polisiyang panlabas sa ekonomiya, ang pagpapalakas ng pampublikong mga serbisyo at pasilidad lalo na sa mahihirap sa bansa, suporta ng gobyerno sa pagsasaka, at pagtataguyod ng demokrasya sa larangan ng ekonomiya,” ani Echanis.

Giit niya na kritikal ang NDFP sa ideolohiya ng neoliberal ekonomiks na gumagabay sa mga polisiyang pang-ekonomiya ng gobyerno.

Para sa karapatang pantao

Habang hinihintay ang kahihinatnan ng mga negosasyon para sa mga repormang sosyo-ekonomiko, maaaring ipagdiwang ng mga mamamayang Pilipino ang pagkamit ng kasunduan na magpapalakas sa pagrespeto sa karapatang pantao sa bansa.

Napirmahan na ng GRP at NDFP ang Supplemental Guidelines ng Comprehensive Agreement on Respect for Human Rights and International Humanitarian Law (Carhrihl). Nakapaloob dito ang ilang mahahalagang punto tungkol sa implementasyon ng kasunduan.

Unang inaprubahan at pinirmahan ng dalawang panig noon pang 1998 ang Carhrihl. Ito na ang pinakamatagumpay na serye ng usapang pangkapayapaan sa usapin ng karapatag pantao, na napirmahan ng NDFP at ng GRP sa loob ng halos dalawang dekada matapos mapirmahan ang mismong Carhrihl.

Iginiit ng NDFP Panel na unahin ang pagrepaso sa implementasyon ng Carhrihl bilang kauna-unahang adyenda, dahil diskumpiyado ang kanilang panig sa pagtupad ng GRP sa mga obligasyon nito sa pagpapatupad sa ilalim ng kasunduan.

Saad pa ni Cristina Palabay, tagapangulo ng Karapatan at tumatayo bilang independiyenteng observer sa usapan, na wala na dapat rason ang GRP na imbestigahan ang higit sa 4,000 kaso na inihapag laban sa mga puwersa ng Estado ng GRP mula 2004.

“Kasama sa mga kasong ito’y ukol sa pulitikal na pagpaslang at sapilitang pagkawala mula pa sa administrasyong Arroyo hanggang sa kasalukuyang administrasyong Duterte, patu-loy na ilegal na pagkulong sa mga bilanggong pulitikal, mara-ming paglabag na nakadikit sa mga operasyong militar, pag-paslang kadikit ang isyu sa droga, at marami pang paglabag sa karapatang pantao maging sa International Humanitarian Law,” pag-iisa-isa ni Palabay.

Ngunit sa kalapit na mga araw din ng usapan, tila may basbas ng alay na dugo ang kasunduan. Lumabas sa balita ang ilang nakakagimbal na pangyayari.

Napaslang si Alexander Ceballos, lider ng National Federation of Sugar Workers (NFSW), ng mga hinihinalang miyembro ng RPA, isang paramilitary unit na nasa ilalim ng lokal na gobyerno sa erya. Ulat ng Karapatan na ito na ang unang extra-judicial killing sa isang progresibong lider sa ilalim ng Oplan Kapayapaan, ang bagong programang kontra-insurhensiya ng militar na pumalit sa Oplan Bayanihan ng rehimeng Aquino.

Isang araw bago pirmahan ang Carhrihl, pinaslang si Veronico “Nico” Lapsay Delamente, 27, ng di-kilalang mga nakasakay sa motorsiklo. Provincial coordinator ng Katribu Party-list mula pa 2010 si Nico, at aktibo ring miyembro ng Kahugpungan sa Lumadnong mga Orga-nisasyon (Kasalo) — Caraga. Council member rin siya ng Ampantrento, isang organisasyong binubuo ng mga Lumad at kinilalang organisasyon ng National Council of Indigenous People.

At masaklap pa, isang palitan ng putok ang nangyari sa Cotabato. Ikinasawi ito ng isang hukbo ng New People’s Army (NPA). Ayon sa mga ulat, nagulat ang hukbo na umatras sila ng ilang ulit bago itinuloy ng militar ang pagpapaputok. Hindi naman ito pinapalabas na isang lehitimong engkuwentro ng militar, bagkus binansagan pa nila na “lawless armed group” ang kanilang tinu-tugis, na iniulat nilang nagsasagawa ng extortion. Pinabulaanan ito ng punong barangay ng lugar ng engkuwentro.

Sa ulat ni Rigoberto Sanchez, tagapagsalita ng Re-gional Operations Command ng NPA sa Timog Mindanao, walo ang nalagas sa militar. Aniya, paglabag ito sa unilateral ceasefire ng militar. Pahabol din nila na mula pa Agosto ng nakaraang taon, patuloy ang pagmomobilisa ng tropa ng militar sa ilalim ng development outreach programs. Dugtong pa nila na napakalayong sityo ang Sitio Lokatong, ang lugar na pinangyarihan ng labanan, na nangangahulugang open-sibang operasyon ng militar lang ang pakay ng mga sundalo.

Dagdag pa ni Sanchez na napapatupad lang nila ang tigil-putukan dahil patuloy na nagmamaniobra ang kanilang hanay upang makaiwas sa palitan ng putok sa militar.

Para sa NDFP, mahalaga na may sinseridad ang GRP sa istriktong maipatupad ang Carhrihl. Nakasalalay dito ang pag-usad ng prosesong pangkapayapaan lalo na’t pinag-uusapan na ang substantive o mahahalagang adyenda sa negosasyong pangkapayapaan.

“Ang unang malaking pagsubok sa kaseryosohan ng GRP sa naging mga negosasyon ay ang pagtupad nila sa Carhrihl,” ani NDFP Panel Chairperson Fidel V. Agcaoili. “Kung hindi nila matutupad ang kanilang obligasyon sa napirmahan nang kasunduan, ano pa ang aming garantiya sa mga susunod pang mga kasunduan?”

Naniniwala ang NDFP na ang hindi pagtupad ng GRP ay makasisira sa nabuo nang kumpiyansa at tiwala sa magkabilang panig. Ngunit sa katotohanan, habang nagaganap ang mga usapan, pagpapatuloy ang paglabag at paniniil sa karapatang pantao, at paglabag na rin sa tigil-putukan.