Nagkakagirian na ang mga presidente ng bawat purok. Ilang ulit ang kailangang ibawas? Sinu-sino ba ang pasok sa bunutan? Paano nga ba maipaliliwanag sa ibang miyembro na sa ilang taong pakikibaka para sa abot-kayang pabahay, hindi na muna sila makasasama sa pagkuha ng yunit ngayon?

Dito nagtagal ang diskusyon ng mga lider ng Alliance of People’s Organization Along Manggahan Floodway (Apoamf) sa Pasig, gabi ng Hulyo 1. Bukod sa pangunguna sa Manggahan Floodway housing project katuwang ang National Housing Authority (NHA), sila rin ang may mabigat na tungkuling iparating sa ilang miyembro na sa orihinal na 360 pamilya, maaring 180 lang muna ang makapasok sa mga yunit ngayon.

“Kung sino ang pinakaaktibo at mataas sa savings,” ani Bernard Belmonte na presidente ng Apoamf, sila ang paaunahing bumunot ng balota. Kung walang marka, maghihintay na lang muli.

Ikalawang phase na ito sa tatlongbahaging proyektong 2013 pa sinimulan ngunit wala pa sa kalahati ng tinatarget palipating 900 informal settler families (ISFs) ang nabibigyan ng yunit.

Itong proyektong Manggahan Floodway ang isa sa mga pinopondohan ng P50-Bilyong housing fund para sa mga ISFs na nakatira sa mga delikadong lugar malapit sa waterways.

Sinimulan ito noong pamumuno pa ni dating presidenteng Benigno Aquino III. Itinipon ang mga ahensiya tulad ng Social Housing Finance Corporation (SHFC) at Department of Interior and Local Government (DILG), sa pangunguna ng NHA, upang tugunan ang pangangailangan ng bansa sa pangmasa at abot-kayang pabahay.

Sa National Capital Region (NCR) pa lang, ramdam na ang krisis sa disente at murang pabahay. NCR ang tanging rehiyon kung saan tatlo lang sa 10 mahihirap ang may sariling tirahan, ayon sa datos ng Philippine Statistics Authority noong 2010.

Dagdag pa rito ang kakaharaping 5.7 milyong backlog ng bansa para sa lowcost and socialized housing, ayon sa 2016 Philippine Housing Finance Conference ng National Housing Mortgage Finance Corporation.

“Naka-allocate na ‘yan sa waterways, e bakit inabot na ng dalawang taon? tatlong taon? apat na taon? limang taon pa yung iba?” ani Luz Malibiran, officer-in-charge ng Community Organizers Multiversity (COM), ang nongovernment organization na tumulong sa Apoamf mag-organisa.

Isa sa mga hadlang sa pag-usad ng pabahay ang local government units (LGU) mismo.

“Ang tagal bago mag-isyu ng (building) permit ang LGU, despite that they already issued a letter of support for this project,” giit ni Engr. Felman Gilbang, high density housing program manager ng SHFC. Anim hanggang walong buwan daw bago maaprubahan ng LGU ang permiso.

Dagdag ni Gilbang, mahirap makatugon sa dami ng ISFs na nag-aplay para sa pabahay sa ganitong usad proseso.

Lihis sa landas

Higit kasi sa 100,000 ISFs ang itinakdang maging benepisyaryo ng nasabing P50-B housing fund sa loob ng limang taong implementation plan, ayon sa National Anti-Poverty Commission.

Nakasaad rin sa P50-B housing program manual na prayoridad ang pagtatayo ng housing units na on-site, near-city, at in-city. Ito’y upang hindi malayo ang mga residente sa kanilang hanapbuhay.

“Dapat ang komunidad, nandiyan ang kabuhayan mo, ang mga serbisyo,” ani Malibiran.

Sakaling di-maaaring makapagtayo sa nasabing mga iskema, doon pa lang gagawing off-city ang relocation units.

Ngunit batay sa nakuhang datos ng Pinoy Weekly mula sa NHA, mas maraming off-city relocation units ang target maipatayo ng NHA kumpara sa in-city. Sa planong 101,210 yunit, 20 porsiyento lang nito ang in-city. Mas mabilis rin natatapos ipagawa ang off-city units.

Tumanggi magbigay ng pahayag ang NHA tungkol sa proyekto, pero ayon sa SHFC at sa pagkakaalam rin ni Malibiran, idinadahilan raw ng NHA ang murang lupain sa labas ng siyudad. Hindi naman ito mabigyang patunay ng NHA pagkat wala sa kanilang status of subsidy funds kung magkano ang nagastos para sa lupain sa off-city relocation.

Ayon sa SHFC, karamihan sa ISFs na napupunta sa off-city relocation sites ay hindi naman tumatagal sa nilipatan nila.

“Sa NHA, marami (ang bumabalik mula sa off-city) kasi walang tubig at malayo yung kanila,” ani Gilbang.

Ipinagmamalaki naman ng SHFC na wala sa kanilang mga benepisyaryo ang umaalis sa relocation dahil in-city o near-city ang kanilang relokasyon.

“Kaya tinawag na high density, is to maximize the use of the available lands sa Metro Manila, kasi kami, itong project ay sa Metro Manila lang,” paliwanag ni Gilbang.

Anay sa pabahay

Ayon sa SHFC, isang malaking hadlang din daw sa pagtupad ng proyekto ang kakulangan ng pondong inilalaan para sa iba pang batayang serbisyong panlipunan sa mismong relocation sites.

“Ang issue naman na nakita ko, ang issue of occupancy. Hindi kami makapagpalipat ng tao because of the problem naman ng utilities. Kulang ‘yung budget na binigay sa amin para malagyan ng water and electrical. Ganyan din sa NHA, nanghihingi sila ng separate budget. Kasi what can you use sa 450 loanable eh that includes pa the land acquisition cost,” ani Gilbang.

Ayon kay Gloria Arellano, tagapangulo ng Kalipunan ng Damayang Mahihirap (Kadamay), kinompirma ng gubyerno ang pagka-“substandard” ng mga residential unit na inokupa ng mga miyembro ng kanilang organisasyon sa Pandi, Bulacan.

“Wala namang titira doon. Itatapon mo na lang parang basura doon (yung mga maralitang pamilya). Wala namang ospital, wala lahat. Sino ‘yung makakatagal doon?” tanong ni Arellano.

Bagamat AFP-PNP Housing ang kanilang inokupahan, hindi kaiba ang sitwasyon nito sa pabahay na nakapaloob sa P50-B housing fund, dahil nananatili pa ring nakabinbin ang mahigit 25,000 housing units in-city at off-city.

Sa katunayan, hirap pa nga ang Kadamay makuha nang opisyal ang mga pabahay na tinanggihan na ng pulis at militar. Ayon kay Arellano, ayaw na rin tumanggap ng LGU ng Bulacan ng relocatees.

Hindi ito iba sa nararanasan ng Apoamf sa Manggahan, kung saan pilit silang pinapapaalis ng LGU sa kanilang tahanan kahit hindi pa tapos ang proyekto at paglipat sa Manggahan Floodway project.

“Taun-taon, may demolition notice,” giit ni Belmonte.

Malinaw na malayo sa pagiging pangmasa ang proyektong pabahay sa bansa. Pinakit ng paliku-likong proseso, at taong ginugugol upang makakuha ng ilang unit, na patuloy ang pangggigipit at pagtalikod ng gobyerno sa tungkulin nitong umagapay sa pabahay ng mamamayang Pilipino.

Featured image: Larawan ni Shernielyn Dela Cruz sa Pandi, Bulacan