FEATURED Karapatang Pantao

Salitang nakamamatay


Mula sa mga salitang binitiwan ni Duterte ang serye ng pagpatay sa bansa, sa ngalan ng gera kontra droga.

[cycloneslider id=”kian-community”]


Sa isang maulang hapon sa Sta. Quiteria, Caloocan nitong Agosto 21, nagtipon ang mga mamamayan at nakisimpatya sa kaanak ni Kian Loyd delos Santos. Mula sa kapilya, nagmartsa sila patungong lugar ng krimen, hanggang sa bahay ni Kian. Malawakan ang pagluluksa. Malawakan ang galit.

Napagkaisa ng nangyari kay Kian ang mga kapitbahay at kaanak ng 17-anyos na Grade 11 na pinaslang ng pulis noong Agosto 16. Anila, pinakikita ng walang-awang pagpatay sa kanya ang walang katwirang kabangisan ng giyera kontra droga ni Pangulong Duterte. Mga maralita ang nabibiktima, sangkot man sa droga o hindi.

Mahigit isang taon matapos ideklara ang giyera kontra droga, tila bumulwak ang lahat ng pagluluksa sa lahat ng pamamaslang sa ilalim ng Tokhang. Hindi ito makatwiran, ayon sa kanila. Barbariko ito, anila.

Lorenza delos Santos, ina ni Kian. <b>Kathy Yamzon</b>
Lorenza delos Santos, ina ni Kian. Kathy Yamzon

Napagkaisa ni Kian

Hindi kaiba ang kaso ni Kian sa iba pang biktima ng madugong giyera kontra droga.

Katulad ng iba pang biktima ng pamamaslang ng mga pulis ng Philippine National Police (PNP), pinaratangan si Kian na “nanlaban” kaya binaril siya. Pero sa kaso ni Kian, napakalinaw ng batayan para kuwestiyunin ang pahayag ng mga pulis na nagpaputok ng baril ang batang ito na anila’y “kuryer ng droga”. Hindi lang CCTV na nakakuha ng bidyo ng pagkaladkad kai Kian patungo sa isang eskinita, kundi na rin ng kapitbahayan sa isang looban sa Sta. Quiteria ang nakasaksi na walang labang pinatay ang bata.

Kasama ang mga kapitbahay na ito sa pagmartsa noong Agosto 21.

Sa simula ng martsa, huminto sila saglit sa Presinto 7 ng Caloocan City PNP. Dito nakadestino ang mga pumaslang kay Kian. Humiling ang mga taong nagmartsa na panagutin ang mga ito.

Sa harap ng Presinto 7, nagbitiw ng kaunting salita si dating Bayan Muna Rep. Neri Colmenares. “Nakapapatay ang salita,” ani Colmenares. Ang simpleng utos ng isang Presidente—pabiro man o hindi—na “magtanim ng baril” kung walang makitang baril sa mga “nanlabang” biktima ng Tokhang, ginagamit para aktuwal na pumatay nang walang pakundangan.

Sa tala mismo ng PNP, mahigit 12,000 na ang nasawi. May mga “nanlaban”, may mga pinaslang ng diumano’y mga grupong vigilante (na konektado rin sa pulis). May mga iniimbestigahan pa umano. Suma total, ito ang bilang na nilamon ng madugong Tokhang ni Duterte.

“Hindi makakapagpanggap si Duterte na hindi niya alam ang serye ng mga nangyari na dumulo sa pagpaslang kay Kian,” ani Cristina Palabay, pangkalahatang kalihim ng Karapatan, grupong pangkarapatang pantao. Oo nga naman, dahil mismong galing sa pangulo ang mga salitang “bigyan n’yo ng baril kapag wala,” at “kapag hindi nanlaban, palabanin ninyo.”

Sa di na mabilang na mga pahayag ng Pangulo, malinaw na may basbas siya sa extrajudicial killings o mga pagpatay na di dumaan sa proseso o paghuhusga ng korte. Simula’t sapul, nangako siyang “dadanak ng dugo” dahil lilinisin niya ang bansa sa droga sa loob lang ng tatlo o anim na buwan. Ngunit lagpas isang taon, dumadanak pa rin ang dugo. Wala pa ring katapusan ang problema sa droga.

Pangulong Duterte, sa presscon matapos ang pamamaslang kay Kian: Hugas-kamay sa krimeng matuturol sa mismong Palasyo. <b>Presidential Communications</b>
Pangulong Duterte, sa presscon matapos ang pamamaslang kay Kian: Hugas-kamay sa krimeng matuturol sa mismong Palasyo. Presidential Communications

Pananagutan ng Palasyo

“Tama na po. May exam ako bukas.” Lumalabas na huling salita ito ni Kian nang damputin siya at kaladkarin papunta sa isang eskinita at doon pinagbabaril.

Lumabas sa independiyenteng forensic examination na namatay siya sa tatlong tama ng bala habang nakadapa, lahat nanggaling sa likod, ang bumaril ay nakapuwesto sa kanyang paanan. Point blank ang mga tama. Pinapasinungalingan nito ang ulat ng pulis na tumakbo ito at nanlaban. Marami pang putok ang narinig sa lugar ng krimen. Wika nga ng ilan doon, “Tumawag ang pulis, kunwari may kausap. Sabi: ‘Ser, nagkakaputukan na dito,’ Eh sila-sila rin naman ang nag-uusap.” Mismong mga pulis din daw ang nagpapaputok, pinalalabas na nakikipagpalitan sila ng putok.

Sa martsa patungo sa burol ni Kian, tahimik ang mga tao na nagmasid. Ang iba, nagtirik ng kandila. Ang iba, gumawa na rin at nagladlad ng sarili nilang plakard.

Napakalaki ng implikasyon ng pagkamatay ni Kian, ayon kay Colmenares. Nakukuwestiyon ng mga pangyayari sa Sta. Quiteria ang buong pamamaraan ng mga pulis sa pagpuksa sa mga sangkot sa ilegal na droga. “Pero dito, medyo malakas talaga ang ebidensiya hindi lang dahil sa CCTV pero dahil sa mga saksi, at lalo pa dahil sa otopsiya.”

Dagdag pa niya, hindi ito puwedeng walang managot dito. “Siyempre, ang ayaw lang natin na mangyari ay makasentro lang sa kasong ito (ang mga pagkondena). (Ang gusto nating bigyan-pokus ay) ang mga pamamaslang sa buong bansa. At ang argumento natin dito ay hindi ito (ang patayan) ang solusyon sa problema sa droga. Ginawa na ito noon, ginawa na sa ibang bansa (tulad ng) Thailand. Hindi naman talaga ito nagtagumpay. Iba ang solusyon sa malaganap na droga.”

Banggit niya ang lahat ng dapat managot sa mga nangyaring pagpaslang. “Siyempre, ang mga pulis na sangkot doon ay dapat managot. At tandaan sana ang pangalan ng mga pulis na ito kasi malay natin sa isa o dalawang taon, baka naman nawala na itong kasong ito, maging heneral na ang mga ito. Pangalawa, ‘yung mga nasa itaas nito, kasi may command responsibility sila. In fact, lalo itong nagpapatunay na hindi ito gawain lang ng ilang siraulong pulis,” ani Colmenares.

Sa huli, dapat umano managot ang mismong pinunong nagpakawala ng mga salitang nakamamatay.

“Hindi makakaligtas si Duterte sa pananagutan dahil ilang beses na sinabi sa kanya na hindi ito (ang paraan ng pagpuksa sa problema sa droga sa bansa). Hindi siya nakinig, at katunaya’y binuyo pa niya. Namamatay ang salita, at mali ang pagtingin ni Pangulong Duterte na porke’t hindi naman siya direktang sangkot doon, wala na siyang responsabilidad sa patayan sa buong Pilipinas.”

Kung hinayaang makapagsalita sana si Kian, isang gabi noong Agosto 16 sa Sta. Quiteria, maipagtatanggol niya ang sarili niya sa akusasyon ng mga pulis. Pero pinatahimik siya. Hindi masolusyonan ng rehimeng Duterte ang problema sa droga. Kaya silang mga mga maralita ang pinatatahimik sa pamamagitan ng bala.

Pero ipinamalas ng mga kapitbahayan ni Kian – at ng lahat ng mga mamamayang nagpakita ng pakikiramay at galit sa nangyari sa bata – na kung magkakaisa silang mahihirap, hindi sila mapapatahimik sa paghangad ng hustisya. Hindi mapapaslang ang hangad na mapanagot ang mga maysala, mula sa Presinto 7 hanggang sa Malakanyang.


Featured image: Detalye mula sa likhang sining ni Karl Castro