Ingay mula sa busina ng saksakyan at nagtataasang gusali ang bumubungad sa mga katutubong Lumad sa pagbukas ng kanilang mata. Malayo sa payapang lugar na kinagisnan nila, sila’y narito sa Kamaynilaan dala ang kanilang mga panawagan.

Kabilang si Rosielyn Yambanao, Grade 10, sa maraming batang Lumad na nasa Kamaynilaan ngayon. Narito siya dahil sapilitan silang pinaalis ng mga militar sa kanila mismong komunidad.

Sa murang edad, nasaksihan ni Rosielyn ang ilang pangaabuso at pandarahas ng Estado. Saksi rin siya sa pagpapasara at pambobomba sa kanilang paaralan at pagpaslang sa kanilang mga kamag-aral at mga lider.

“Gobyerno pa ang nagsasabi na lugar ng kapayapaan ang paaralan. Sila din mismo ang nagsasabi na karapatan ng mga estudyante ang mag-aral. Pero bakit ngayon kami mismo ang nagtayo ng paaralan na ni piso walang naitulong ang gobyerno, basta basta nila ipapasara, binobomba pa nila?” tanong ni Rosielyn.

Kasangkapan ng militar

Kamakailan, nagtayo ng kampuhan ang mga kabataang Lumad, mga guro at tagasuporta nila sa tapat ng tanggapan ng Department of Education (DepEd). Ipinapanawagan nila ang pagbasura sa DepEd Memorandum 221.

Ang DepEd Memo 221 o Guidelines on the Protection of Children During Armed Conflict ay mariing tinututulan ng grupong Save our Schools (SOS) Network. Ayon sa kanila, ito’y magpapalawig lang sa paglabag sa karapatang pantaong dinaranas ng mga katutubong estudyante.

“Ibasura na sana ang DepEd Memo 221 dahil iyon po ay nagbibigay laya sa mga kasundaluhan na pumasok sa silid-paaralan at sa pampublikong mga lugar. Ito po’y magdudulot lang ng paglabag sa karapatan ng mga bata,” ani Leah Sera, guro ng Mindanao Interfaith Services Foundation Inc.

Isa sa nais ng SOS Network at mga estudyanteng Lumad na sila’y harapin ni DepEd Sec. Leonor Briones at makiisa sa kanilang pagkondena sa tumitinding militarisasyon at pagpapalayas sa mga militar sa kanilang lugar. Ngunit sa nakalipas na ilang araw na pagkampo, walang anino ng kalihim o ng sino mang opisyal mula sa DepEd ang nais humarap at makipagusap sa kanila.

Kabilang pa sa bitbit nilang panawagan ang pagbibigay sa kanila ng kagawaran ng permit-to-operate. Tutal hindi naman naaabot ng gobyerno ang kanilang paaralan, ayon sa kanila, sila na mismo ang tutulong sa kanilang sarili.

Dagdag pa nila, kumpleto na sila sa requirements upang magpatakbo ng isang paaralan. Anila, patunay ito na hindi nakikinig ang gobyerno sa kanilang mga katutubo. Ang masama pa, kasabwat ang DepEd ng mga militar sa pagsupil sa kanila at patuloy na nagbibingi-bingihan sa kanilang panawagan.

“Hindi ko alam sa institusyong (DepEd) ito kung saan humuhugot ng lakas ng loob na magbingibingihan sa lakas ng ating mga panawagan,” sambit ni Kabataan Rep. Sarah Elago.

Samantala, sabik na ang mga batang tulad ni Rosielyn na makabalik sa kanilang komunidad. Pero paano sila makakauwi kung kabi-kabilang banta ng pagpapasabog sa kanilang paaralan ang naghihintay sa kanila? Ang hiling nila sana, suportahan man lang sila ng ahensiya ng gobyerno na dapat ay sumisiguro sa pag-aaral nila.

Ang hiling nila, suporta ng iba pang sektor na nakakaunawa at sumisimpatya sa laban nila para sa kapayapaan at kanilang kinabukasan.