Nitong Hunyo 7, inanunsiyo ng Manila Electric Corp. (Meralco), ang pinakamalaking distribution utility sa bansa, na magtataas ito ng singil ng kuryente ng 51 sentimo kada kilowatt hour (kwh) dahil sa pagtaas ng generation charge o singil ng mga plantang lumilikha ng kuryente. Para sa mga kumukonsumo ng 100 kwh kada buwan, madaragdagan ng mahigit-kumulang P50 ang kanilang electric bill. Maraming idinahilan ang Meralco—tumaas daw kasi ang demand noong tag-init, tumaas ang presyo ng langis, at bumaba ang halaga ng piso kontra dolyar.

Pero ayon sa pag-aaral ng Power (People Opposed to Warrantless Electricity Rates), Bayan (Bagong Alyansang Makabayan) at Ibon Foundation, masisisi ang pagtaas ng singil sa kuryente sa 10 taon ng Electric Power Industry Reform Act (EPIRA), na nagdulot ng pagsasapribado at deregulasyon ng industriya. Katunayan, simula nang maisabatas ang EPIRA, dumoble ang singil ng kuryente sa bansa.

Pinakamataas na singil sa Asya

Nitong Hunyo 8, inilunsad ng Power, Bayan, at Ibon ang isang pag-aaral hinggil sa epekto ng EPIRA, na nilagdaan ni dating pangulong Gloria Arroyo isang dekada na ang nakakaraan. Ayon sa pag-aaral, mula sa P4.87/kwh na singil ng Meralco noong 2000, dumoble ito sa P10.35/kwh noong 2010. Dumoble rin ang generation charge ng National Power Corporation (Napocor), mula sa P2.39/kwh noong 2000 sa P4.67 ngayon.

Noong 2010, natuklasan ng indipendiyenteng think-tank na International Energy Consultants (IEC) na ang Pilipinas ang may pinakamataas na singil sa kuryente sa Asya. Ang generation charge dito ay katumbas na ng buong singil sa kuryente sa iba pang bansa gaya ng Thailand, Indonesia, Malaysia, South Korea at Taiwan. Tinukoy ng IEC na ito’y dahil ipinapasa sa mga konsyumer ang lahat ng gastos sa produksiyon at distribusyon ng kuryente simula nang isinapribado ng gobyerno ang industriya at itinigil ang subsidyo rito.

Sa ilalim ng EPIRA, ipinasa sa konsyumer ang singil para sa kuryenteng hindi nagamit (sa anyo ng Generation Rate Adjustment Mechanism o GRAM at Automatic Adjustment of Generation Rates and Systems Loss Rates o AGRA, na pumalit sa kontrobersiyal na Purchased Power Adjustment), gayundin ang mga buwis gaya ng franchise tax, energy tax, at Value-Added Tax.

Nagsimula ring ibatay ng Energy Regulatory Commission (ERC) ang singil sa kuryente ng distribution utilities hindi sa return of rate base o kita mula sa aktuwal na puhunang ginamit, kundi sa performance-based regulation o tinatayang puhunan at gastos sa darating na panahon. “Sa madaling sabi, sinisingil na tayo sa mga gastusing hindi pa nangyayari,” ayon sa pag-aaral.

Monopolyo sa industriya ng kuryente

Ayon pa sa mga grupong Power, Bayan at Ibon, hindi ang mga konsyumer ang nakinabang sa EPIRA, kundi ang malalaking kompanyang lokal at dayuhan.

Umano’y monopolisado ng tatlong pamilya ang buong industriya ng kuryente. Gaya ng sa industriya ng langis, tinagurian din silang “Big Three”: Danding Cojuangco ng San Miguel Corp. (SMC), pamilya Lopez ng Meralco at First Gen Corp., at pamilya Aboitiz ng Aboitiz Power Corp. Ang SMC, First Gen, at Aboitiz ang may hawak sa 52 porsiyento ng kabuuang kapasidad sa paglikha (generation) ng kuryente. Nasa 19 porsiyento na lamang ang hawak ng Power Sector Assets and Liabilities Corp. (Psalm), at 11 porsiyento ng Napocor.

Ang SMC, Meralco (kung saan may hawak ang Metro Pacific Corp. ni Manny Pangilinan), at Aboitiz din ang  kumokontrol sa distribusyon ng kuryente. Hawak ng Aboitiz, halimbawa, ang Davao Light and Power Co., Inc. at Visayan Electric Co., ang ikalawa at ikatlong pinakamalaking distribution utility sa bansa. May dayuhang mga kapartner ang Aboitiz, ang SN Power ng Norway at Pacific Hydro Limited ng Australia.

Samantala, pinatatakbo ang transmisyon (transmission) ng kuryente ng isinapribadong National Grid Corporation of the Philippines (dating National Transmission Corporation o Transco), na pagmamay-ari naman ng State Grid Corp. ng Tsina, OneTaipan Holdings ni Henry Sy, Jr., at Calaca High Power Corp. na pinaghihinalaan ding konektado sa SMC.

Sa pag-aaral, lumalabas na lumobo nang 10 beses ang kita ng Top 25 na kompanya sa generation, transmission, at distribution ng kuryente sa nakaraang dekada. Halimbawa, ayon mismo sa website ng First Gen, ika-12 ito sa mga kompanya sa Pilipinas na may pinakamalaking kita o gross revenues noong 2008.

Samantala, nananatiling dehado ang gobyerno. Sa pagdinig ng House Energy Committee noong Setyembre 2010, inamin ng Transco na mula sa dating P20-B kada taon na kinikita ng gobyerno bago ang pagsasapribado, naging P17-B na lamang ito. “Ibig sabihin, sa minimum ay kumikita ang  NGCP ng P3-B kada taon, na maaari sanang napunta sa gobyerno kung hindi nito ibinenta ang Transco,” sabi noon ni Bayan Muna Rep. Teddy Casiño.