Mula sa pagsasalindila ng matatanda hanggang sa mga pelikula ng bagong henerasyon, madalas ay konsentrado lamang ang pagtalakay sa aswang sa pisikal na anyo nito, klasipikasyon at pamamaraan ng pagpuksa.

Sa presentasyon ng mass media hanggang sa pagsikat ng kulturang horror at paranormal, hindi napagtibay ang beripikasyon ng pag-iral ng aswang. Lumikha lamang ito ng paradaym ng pag-uugali ng aswang, proseso ng pagpapalit-anyo at preperensiya sa pagkain, na sa huli ay siyang konstruksiyon sa sariling katatakutan.

Materyal vs Likhang-isip

Malaon nang pinaniniwalaan ang aswang ng higit na nakakaraming populasyon sa bansa. Sa katunayan, ultimo karumal-dumal na krimen ay ibinibintang sa aswang. Maaaring alinsunod ito sa moralistikong pananaw na hindi magagawa kahit pa ng pinakamasahol na tao ang pumatay nang karumal-dumal. Maging mga sakit na walang lunas o kakaiba tulad ng dystonia (o neurological movement disorder) ay ipinagkakamaling asal ng aswang. Isinakdal rin ang Antique, Capiz, Siquijor, Aklan at Iloilo bilang diumano’y mga pugad ng aswang.

Maiuugat ang ganitong pagsasakdal sa panahon ng Kolonyalismong Espanyol sa Pilipinas. Partikular sa Isla ng Panay, ginamit ng mga Espanyol ang konsepto ng aswang bilang panlipunang kontrol (“social control”). Nabatid ng mga kolonisador na ang awtoridad ng mga babaylan (manggagamot, ispiritwal na pinuno ng mga katutubo) sa mga komunidad na kanilang pinamumunuan ay sagabal sa pagpapatupad ng encomienda. Gamit ang kolonyal na kristiyanismo, pinaniwala ng mga kolonisador na ang panggagamot ng babaylan ay maihahalintulad sa “black magic” na nakukuha sa pagsamba sa demonyo at masamang ispirito.

Iba’t iba ang identipikasyon ng aswang. Gamit ang lisyang agham (pseudoscience) na crytozoology, nilikha ang personipikasyon mula sa tao tungo sa gawa-gawang nilalang. Halimbawa, nilikha ang konsepto ng manananggal upang sirain ang awtoridad at mahalagang papel ng babaylan at ng babae sa lipunan. Sa gayon, napalitan ng takot ang respeto sa pinuno. Sa paghamak sa katutubong paraan ng panggagamot ay itinampok ng kolonisador na Espanyol ang Kanluraning medisina. Sa ganitong layunin rin binuo ang imahen ng kapre upang takutin ang mga katutubong Pilipino na tumutulong sa mga aliping Aprikano ng Espanyol. Pinaratangan namang aswang ang mga katutubo sa Capiz upang puksain ang anuman namumuong rebelyon laban sa kolonyalismo. Gayong ang katotohanan ay umaatake ang mga katutubo sa gabi dahil wala silang armas na katumbas ng sa kaaway.

Depinidong epektibo ang pananakot upang kolektibong kontrolin ang isipan ng tao. Sa katunayan, ginawa rin itong estratehiyang pangmilitar ni Hen. Edward Landsdale ng Central Intelligence Agency (CIA) ng Estados Unidos. Pinag-aralan niya ang kultura ng Isla ng Panay at binuo niya ang “aswang armies” bilang kontra-insureksyon, kampanya laban sa mga gerilyang Hukbalahap.

Pag-aaklas at iba pang pagpapakahulugan sa aswang

Bago ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig, naging popular sa Duenas, Iloilo si Tenyente Gimo. Kinilala siyang Teniente del Barrio na kumakain ng atay at puso ng tao. Maging sa negosyo ng bus operator, ginamit ang persona ni Tenyente Gimo. Pinagkakitaan ang kagustuhan ng mga taong makita siya. Lingid sa kaalaman ng nakakarami, ang persona ni Tenyente Gimo ay ginamit bilang panakot ng Ilonggo laban sa agresyon ng mga mananakop na Espanyol at Amerikano.

Sa “Project Aswang” ni Jordan Clark, tinagurian ng maralitang lungsod na aswang ang diktador na si Marcos. May mga effigy sina dating pangulong Gloria Arroyo at Noynoy Aquino na kawangis ng aswang. Naging representasyon ang aswang ng mararahas na burukrata, panginoong maylupa at imperyalista. Ang pagsusunog sa mga effigy ay simbolikal na aksyon laban sa mapang-api’t naghaharing-uri.

Sa kasaysayan ng pag-aaklas ng mga magsasakang Panayanon, ang aswang ay diyalektikal na manipestasyon ng naganap na malalakas na pag-aaklas sa rehiyon. Ika nga, malakas ang aswang kung saan malakas ang rebelyon.

Kaya hindi dapat maisantabi ang tunay at makauring konteksto sa pagkakabuo ng aswang. Kailangang maipatimo kung paanong ginamit ng dayuhang mananakop at ng lokal na naghaharing uri ang aswang upang lansihin, linlangin at sakupin ang mga mamamayan.