“Go lang ng go,” sabi ng patalastas ng Globe na pinagbibidahan nina Vice Ganda at Sarah Geronimo. “Magbayad ng maaga ng di maabala,” sabi ng mga sticker sa dyip ng kung anu-anong produkto. “Pulis, binoga ng manghuling namboso,” sabi ng balita – na imbento ko lang naman, pero maraming ganyan sa midya.

Ang problema sa lahat ng ito, ang “ng,” dapat “nang.”

Ayon kay Virgilio S. Almario, konserbatibong manunulat pero maraming alam sa wika, sa libro niyang Filipino ng mga Filipino [1993], may limang gamit ang “nang” at ang iba pa ay “ng” na:

(1) Kasingkahulugan ng “noong.” Halimbawa: Nang si Hudas ay madulas, tatlong balbas ang nalagas.

(2) Kasingkahulugan ng “upang” at “para.” Halimbawa: Sinampiga ko nga at nang matauhan.

(3) Pinagsamang “na” at “ng.” Halimbawa: Sobra nang pahirap sa mata ang pangulo.

(4) Nagsasabi ng paraan o sukat. Halimbawa: At natulog nang mahimbing ang pangulo na parang kaunti lang ang walang bahay ngayong gabi.

(5) Bilang pang-angkop sa inuulit na salita. Halimbawa: Nag-Facebook nang nag-Facebook ang nakatalaga.

Hindi. Hindi ako purista, Tagalista (na kailangang pag-ibahin sa tagalista) o iba pang “-ista” na laging ipinupukol sa mga nangangaral tungkol sa wastong paggamit ng wikang Filipino. Ista-mbay, pwede pa ako. (Pasintabi kay Epifanio G. Matute.)

Hindi nga ako mahigpit sa paggamit ng “rin” at “din” depende kung katinig o patinig ang dulo ng salitang sinusundan. Ni hindi ko nga alam kung patinig o katinig ba ang tawag sa mga titik na “a, e, i, o, u.” Sa debateng “puwersa” bersus “pwersa,” “intelektuwal” bersus “intelektwal,” “diyugdiyugan” at “dyugdyugan,” doon naman ako sa ikalawa.

Nangangamba lang ako sa pagkawala ng mahahalaga at magagamit pang salitang Filipino tulad ng “nang” sa ating nakasulat na wika, salamat na rin sa walang-ingat na paggamit ng mga responsable sa mga krimen sa itaas: ang mga kumpanyang nagpapalaganap o nangsusulasok ng mga patalastas at ang midya. Huwag nang sabihin pa ang mga salitang may tiyak na kahulugan na nawawala kahit sa wikang pasalita.

May nagsasabing sa wikang Filipino, “Kung anong bigkas, siyang sulat.” May nagsasabi ring “Ang wika ng isang bayan ay kung ano ang ginagamit.” Sa pangkalahatan, sang-ayon naman ako sa mga pahayag na ito. Pero hindi ito dahilan para kalimutan ang tiyak na gamit ng mga salita, kahit pa luma na – at hindi pa nga luma ang “nang.”

Sa kasalukuyan nga, sabi ng progresibong intelektwal na si E. San Juan, Jr., dumadaan pa ang wikang Filipino sa “intelektwalisasyon,” sa proseso ng pagpapayaman dito para mas magamit sa mga talastasang intelektwal. Kung mawawala, sa pagsusulat man o pagsasalita, ang mga mga salitang may tiyak na pakahulugan, sa kung ano mang dahilan, magiging mas dahop ang ating wika.

(Syempre, mahalaga ang papel ng kilusang makabayan sa nagaganap na intelektwalisasyong ito. Kapag nakarinig ka sa kalye o sa araw-araw ng “malalim” at tuluy-tuloy na Filipino na pumapaksa sa pulitika at ekonomiya, mas malamang kaysa hindi na nasa piling ka ng aktibista. Dapat kang lumapit, ngumiti, magpakilala at magparekrut na.)

Pero babalansehin ko rin ang sarili ko. Ang pangunahing problema sa usapin ng nakasulat na wika sa bansa – “sa usapin,” paboritong prase ng mga aktibista – ay ang kawalan ng marami nating kababayan ng kakayahang magsulat at magbasa, at ang kawalan ng nakararami nating kababayan ng masiglang pagsusulat at pagbabasa.

Hindi kaya imbes na makatulong sa kanilang magbasa at magsulat ay nakakasikil pa ang ganitong paghihigpit sa mga alituntunin? Hindi kaya patunay rin ng elitismo ang ganitong pagdudumildil ng wastong ispeling sa kanila?

Iba naman ang pamantayan para sa kanila, para sa mga maralitang manggagawa at magsasaka. Tagumpay na walang pasubali na, halimbawa, ang matutong magsulat ang mga magsasakang natuto na lang magbasa dahil sa pagtuturo ng mga nakikipamuhay na aktibista. Kapag sinukat mo pa ang mga maralitang ito sa pamantayan ng mga may mataas na pinag-aralan, para mo nang sinabing ang huli na lang ang magsulat.

Kaya iba, syempre pa, ang pamantayan para sa mga nakapag-aral – hindi pa nga sa mismong mga gumagawa ng mga patalastas ng mga korporasyon at nagsusulat ng mga balita sa midya, kundi ang mga matataas ang posisyon at ang pinag-aralan sa mga korporasyon at midya. Sila ang dapat sisihin sa ganitong paggamit ng wika na nagpapadahop sa ating wika. Pati yaman ng wikang Filipino, hindi nila pinapatawad.

Mahaba na ito. Nagsimula lang sa “nang,” ang dami nang nasabi.

30 Hunyo 2011