Marami na ang nagsabing isa sa pinakamagulo (at madugo?) na taon sa bagong kasaysayan ng bansa ang taong 2016. Gayunman, malaki rin ang muling inilakas ng mga progresibong kilusang masa. Baybayin natin ang ilang mga tagumpay ng taong 2016.

Natatanging Progresibong Pagkilos

Protesta sa unang State of the Nation Address ni Pangulong Duterte. Sinalubong ng mahigit 20,000 katao ang unang SONA ni Duterte nang may dalang pag-asa at, sabihin nating, excitement. Sa unang pagkakataon, tila hindi pagkondena sa nakaupong presidente ang tono ng rali, kundi antisipasyon sa mga posibilidad ng pagpapasimula ng tunay na pagbabago. Naglakbay mula Mindanao ang libu-libong katao, kasama ang mga Lumad at Moro na sinupil o nagdusa sa nakaraang mga rehimen. Naglakbay din patungong Commonwealth Avenue, QC ang libu-libong mamamayan mula Bicol, Timog Katagalugan at Gitnang Luzon. Bitbit nila ang 15-puntong adyenda para sa tunay na pagbabago. Hindi man sinalamin ng mismong SONA ni Duterte ang adyendang ito, personal naman niyang tinanggap ito matapos ang mismong SONA ng Pangulo. Sa unang pagkakataon din matapos ang mahigit isang dekada, nakapagdaos ng programa ang Bagong Alyansang Makabayan sa mismong tapat ng Batasan Pambansa, lugar ng SONA.

Honorable Mentions: Makasaysayan din ang Lakbayan ng pambansang minorya nitong Oktubre. Libu-libong miyembro ng iba’t ibang tribu ng bansa ang dumating sa Kamaynilaan para igiit sa administrasyon ang kanilang mga karapatan laban sa panankop ng militar at malalaking pagmimina at plantasyon sa kanilang mga lupaing ninuno. Makasaysayan din ang pagtitipon ng mga kabataan at iba pang sektor para ihayag ang pagtutol sa panunumbalik ng mga Marcos sa kapangyarihan sa National Day of Rage and Unity noong Nobyembre 25 sa Luneta. Kahit dumulo sa pandarahas, mahalaga ang naging pakikibaka ng mga magsasaka, Lumad, Moro at iba pang kalahok sa protesta sa Kidapawan, North Cotabato para igiit ang suporta sa kanilang pinakamalupit na nabiktima ng matinding tagtuyot.

Natatanging Progresibong Organisasyong Masa

Sa kabila ng mga panganib, matapang na hinarap ng Kalipunan ng Damayang Mahihirap (Kadamay) ang pagtutol sa dumaraming pamamaslang sa mga maralita sa ilalim ng giyera kontra droga ng rehimeng Duterte. Kahit mistulang popular sa madla ang Oplan Tokhang dahil sa pagkamuhi nila sa laganap na krimen at ilegal na droga, simula’t sapul ay inihayag ng Kadamay na ang paglaban sa droga sa pangunahi’y isang isyung pangkalusugan. Bago pa man lumobo ang bilang ng mga casualty ng Tokhang, sinabi nitong kung hindi komprehensibo ang pagtugon ng Estado sa problema ng droga (na kinikilala nitong malaking problema talaga sa mga komunidad ng maralita), tiyak na pangunahing tatamaan at mabibiktima nito ang mga maralitang nasa laylayan ng drug chain. Kung pagbabatayan ang libu-libong maralitang lumahok sa Lakbayan ng mga maralita nitong Disyembre, malawak ang inabot ng kampanya ng Kadamay kontra sa pamamaslang. Panahon na para lalong palakasin ito sa darating na bagong taon.

Natatanging Progresibong Lider-Masa

Mahigit isang dekada nang boses si Renato Reyes Jr. ng hayag na kilusang masa bilang pangkalahatang kalihim ng Bagong Alyansang Makabayan o Bayan. Ngayon taon, lalong tumampok ang kanyang boses. Mula sa pangunguna sa mga inisyatiba ng kilusang masa para bantayan ang boto nitong halalan, hanggang paglalatag ng adyenda ng mga mamamayan sa bagong administrasyon (sa lansangan man o sa Palasyo), mahusay at artikulanteng kinatawan ni Reyes ang mga hangarin ng sambayanan matapos ang halalan at ang pagiging mapagmatyag sa bagong rehimen na matupad ang mga ipinangako nitong pagbabago. Nitong huli, si Reyes ang tumampok na boses ng kampanya kontra sa panunumbalik ng mga Marcos sa poder–bagay na naghudyat para siya’y lalong atakihin ng trolls at fake news sites sa social media. Pero, sabi nga nila, kapag matindi ang atake sa iyo ng mga kaaway ng sambayanan, ibig sabihi’y epektibo ka sa paglilingkod sa kanila.

Honorable Mentions: Bagamat hindi nanalo sa pagtakbo sa Senado, tumampok sa madla si Neri Colmenares bilang tunay at tapat na kampeon ng mga api at pinagsasamantalahan sa loob at labas ng Kongreso. Tumampok rin si Piya Malayao ng Sandugo bilang boses ng mardyinalisadong katutubong Pilipino sa kabila ng pandarahas na dinanas niya at iba pang katutubo at tagasuporta sa protesta sa harap ng embahada ng US nitong Nobyembre.

Natatanging Progresibong Alyansa o Koalisyon

Sa unang pagkakataon, pinagkaisa ng alyansang Sandugo ang lahat ng mga organisasyong kumakatawan sa mga katutubong Pilipino sa buong bansa. Kasama rin sa Sandugo ang mga grupong kumakatawan sa mahigit limang milyong Moro mula sa iba’t ibang tribu sa Mindanao (at nakakalat na rin sa buong kapuluan). Tinatag sa kalagitnaan ng Lakbayan ng Pambansang Minorya nitong Nobyembre na dinaluhan ng libu-libong organisasyon ng mga miyembro ng pambansang minorya, nagkakaisa ang mga miyembrong organisasyon ng Sandugo para ipaglaban ang kanilang lupaing ninuno kontra sa dayuhang interbensiyon (militar man o malalaking negosyo) at ipanawagan ang tunay na repormang agraryo at pambansang industriyalisasyon.

Natatanging Progresibong Desisyon, Polisiya o Rekomendasyon (sa loob) ng Gobyerno

Nagulat ang marami sa publiko, pero matagal nang panawagan ng kilusang kabataan ang programang libreng matrikula sa lahat ng State Colleges and Universities (SCU) sa ilalim ng 2017 pambansang badyet na ipinasa ng Kongreso. Naglaan ang Kongreso ng P8-Bilyon para mailibre na ng matrikula ang mga estudyanteng mag-e-enroll sa mga SCU. Hakbang pasulong (“game changer,” sabi ng Kabataan Party-list) tungo sa libreng edukasyon para sa lahat ang naturang programa, at patunay na may kongkretong naibubunga ang sama-samang pagkilos ng kabataan at mga mamamayan para sa pagkamit sa edukasyon para sa lahat. Gayunman, inilagay ni Duterte sa “conditional implementation” ang bahaging ito ng pambansang badyet, at binawi ang P8-B para muling ilagay sa Autonomous Region for Muslim Mindanao. Bilang kompromiso, tinakda diumano ng mga kongresista ang badyet para sa libreng matrikula sa ilalim ng Commission on Higher Education. Kung hindi mapatutupad ang programang libreng matrikula, tiyak na ikakagalit ito ng maraming estudyante at dudulo sa malalaking protesta ng kabataan sa bagong taon.

Natatanging Progresibong Opisyal ng Gobyerno (Ehekutibo)

Isa sa pinakamagandang naging desisyon ni Pangulong Duterte sa pag-upo niya sa Malakanyang ang pagtalaga sa mga progresibo sa kanyang gabinete. Orihinal na inilaan niya ang apat na departamento (Departments of Agrarian Reform o DAR, Social Welfare and Development o DSWD, Labor and Employment o DOLE at Environment and Natural Resources o DENR) “sa Communist Party of the Philippines”. Pero inilinaw ng CPP na hindi ito maaaring maging bahagi ng gabinete ni Duterte dahil naglulunsad ito ng rebolusyon kontra sa namamayaning sistemang pampulitika at pang-ekonomiya, at hindi pa nareresolba ang ugat ng armadong tunggalian. Kung kaya, nagpanukala ang National Democratic Front (NDF) ng mga progresibo sa gabinete. Mula sa orihinal na apat, naging dalawa: itinalagang kinatawan ng DAR si Rafael Mariano ng Kilusang Magbubukid ng Pilipinas, at si Judy Taguiwalo sa DSWD. Kalauna’y itinalaga rin si dating Rep. Liza Maza bilang tagapangulo ng National Anti-Poverty Commission o NAPC. Ipinakita ng tatlo (at ng iba pang nasa mas mababang katungkulan, tulad ni Labor Undersec. Joel Maglunsod) na mga progresibo ang pinakamasipag, tapat, matalino at maka-masa sa mga miyembro ng gabinete: si Mariano, tapat na niresolba ang maraming sigalot sa lupa pabor sa mga magsasaka; si Taguiwalo, masipag, maagap at matalinong pinangangasiwaan ang pagbibigay-ayuda sa mga biktima ng bagyo at iba pang maralita; si Maza, pinasisimulan ang pagtutulak tungo sa progresibo at maka-masang oryentasyon ng mga programang kontra-kahirapan ng gobyerno.

Honorable Mention: Sa kabila ng lahat na pinuna sa kanya (madugong giyera kontra droga at di pa pagtupad sa maraming pangakong pagbabago), positibo pa rin ang ilang mga desisyon at hakbang ni Pangulong Duterte. Pinakatampok dito ang muling pagbubukas ng usapang pangkapayapaan sa mga komunista, ang pagtahak (bagamat di pa talagang napapatupad) ng independent foreign policy, ang pangakong pagpawi sa kontraktuwalisasyon (na tila mauunsiyami rin).

Natatanging Progresibong Midya

Viral videos sa social media ang labanan ngayon, at sa alternatibong midya, tampok ang viral videos ng Altermidya – People’s Alternative Media Network, network ng iba’t ibang alternative media organizations sa buong Pilipinas (Full disclosure: Bahagi ng Altermidya ang Pinoy Weekly, PinoyMedia Center at Film Weekly). Mula sa kuwela pero matalas na mga investigative video reports ni Janess Ellao hanggang sa web series na Let’s Talk Peace (hinggil sa iba’t ibang aspekto ng usapang pangkapayapaan) kasama si Neen Sapalo at Serious Na, comedy/investigative show na kinatatampukan ng patnugot ng Bulatlat.com na si Benjie Oliveros, nakuha ng Altermidya ang patok na porma ng bidyo na madaling kumalat sa social media habang tinatalakay pa rin ang mahahalaga at maiinit na mga isyu sa progresibong perspektiba.

Natatanging Progresibong Pagtatanghal

Napapanahon ang mahusay na pagtanghal ng Sinagbayan nitong Nobyembre (sa Hacienda Luisita) at Disyembre (sa Polytechnic University of the Philippines) sa Tiempos Muertos, dulang binubuo ng mga dagli na binigyan-insipirasyon ng pakikibaka ng mga manggagawang bukid sa mga tubuhan ng Negros. Sinagbayan din ang nagtanghal noong Marso sa Daluyong na dulang gumugunita sa paghangad ng hustisya sa mga biktima ng kalamidad tulad ng bagyong Yolanda. Bago pa man sumiklab ang malawakang pagkondena sa panunumbalik ng mga Marcos sa kapangyarihan, noong Marso ri’y itinanghal ng Tag-ani Performing Arts Society ang Inang Lupa, Inang Bayan, na nagpapamalas sa malulupit na kasalanan ng diktadurang Marcos at ang legacy nito sa kasalukuyang sitwasyon ng bansa. Sa Cultural Center of the Philippines, muling tinanghal ng Tanghalang Pilipino ang steampunk musical na Mabining Mandirigma, isang malikhaing pagsasaentablado at pagsasamusika sa buhay ng bayani at anti-imperyalistang si Apolinario Mabini. Samantala, nakaugat naman sa taunang paggunita sa masaker sa Escalante, Negros Occidental ang reenactment ng Teatro Obrero at mga organisasyong magsasaka at manggagawang bukid sa tubuhan. Ngayong taon, maraming progresibong artista at aktibista ang nakasaksi dahil sa Escalante isinagawa ang National Cultural Conference and Community Theatre Festival, noong Setyembre.

Natatanging Progresibong Pelikula

May renaissance  na nga ba ngayon sa pelikulang Pilipino? Matapos ang tila’y radikal na mga pagbabago sa kasalukuyang Metro Manila Film Festival, dumarami ang naniniwala rito. Sang-ayon marahil ang mga histosyador ng pelikulang Pilipino sa obserbasyong malaking bahagi ng nakaraang mga golden age ng sineng Pilipino’y binubuo ng mga pelikulang social realist, o iyung nagtatalakay sa mga suliraning panlipunan (at minsan, sa mga solusyon nito). Kung papasadahan ang mga pelikulang mainstream at independent na lumabas nitong nakaraang taon, masasabing marami nga ang tumalakay sa mga problema at usaping panlipunan. Ilan sa mga tumampok sa amin ang: Anino sa Likod ng Buwan, dinirehe ni Jun Robles Lana (2015 ginawa, 2016 ang commercial release sa Maynila), na may kuwentong ginanap sa kalagitnaan ng matinding giyera kontra-insurhensiya sa Marag Valley noong dekada ’90. Impresyonistiko naman ang pamamaraan ng pagkuwento ni Lav Diaz sa rebolusyong Pilipino ng 1896 sa Hele sa Hiwagang Hapis. Binigyang mukha at buhay naman ng Pamilya Ordinaryo ni Eduardo Roy Jr. ang mag-asawang maralita na naghahanap sa kanilang dinukot na sanggol (may karagdagang importansiya ang pelikula ngayong panahon ng Oplan Tokhang). Napakahalagang kuwento rin ang inilahad ng dokumentaryong dinirehe ni Teng Mangansakan na Forbidden Memory, na tungkol sa pamamaslang sa 1,500 residenteng Moro noong panahon ng batas militar ni Marcos. Hindi rin dapat kaligtaan ang nakakaantig na paglalahad ng kuwento ng mga migranteng Pilipino sa Hong Kong sa dokumentaryong Sunday Beauty Queen ni Baby Ruth Villarama.

Honorable Mentions: Tiyak na marami pang pelikulang may progresibong mensahe ang nakaligtaan. Banggitin na lang namin ang ilan: ang nakakabagbag-damdaming kuwento ng isang trans woman sa Die Beautiful ni Jun Robles Lana, ang muling pagkritika sa industriya ng pelikula sa nakakatawang paraan ng Babae sa Septic Tank 2 ni Marlon Rivera, ang kuwento ng krisis sa isang small-scale mining town sa Oro ni Alvin Yapan, ang pagbahagi ng kuwento ng isang Kristiyanong kontra-kolonyalista sa Ang Hapis at Himagsik ni Hermano Puli ni Gil Portes, ang matapang na pagtalakay sa buhay ng isang rebolusyonaryong lider sa Tibak ni Arlyn dela Cruz, at marami pang iba.

Natatanging Progresibong Artista

Maraming artista sa mundo ng mainstream na pelikula at musika ang naging aktibong bahagi ng mga kampanyang masa ngayong taon. Isa sa pinakakonsistent na nagbigay ng suporta at nagbahagi ng kanyang talento (at minsa’y rekurso) ay si Aiza Seguerra. Naging isa sa pinakaaktibong tagasuporta si Aiza ng mga pakikibaka ng mga mamamayang Lumad sa Mindanao. Sumaklolo rin siya sa pamamagitan ng donasyon sa mga magsasaka noong nangyari ang pamamaril sa mga demonstrador sa Kidapawan, North Cotabato. Samantala, lumalakas at lumalawak ang komunidad ng mga progresibong musikero at banda. Kasama na rito ang The General Strike (na kinilala pa ng FHM), Gazera, Ex-Senadors, Tukar Sinati, Tubaw, Musikangbayan, Plagpul, Pordalab, at iba pa, gayundin ang komunidad ng progresibong mga rapper sa pangunguna nina BLKD (na naglabas ng album ngayong taon), KJah, ang mga grupong Siklab, Tabakk at maraming iba pa.

Natatanging Progresibong Sining-Biswal

Tumampok sa amin ngayong taon ang magagandang mural na naglalaman ng 15-puntong adyenda ng mga mamamayan na dinala sa martsa sa Commonwealth Avenue hanggang Batasan Pambansa noong unang SONA ni Pangulong Duterte. Nakakagimbal na nakakabilib din ang effigy ni Ferdinand Marcos noong Human Rights Day, Disyembre 10, na may umiilaw na mata at sumisimbolo sa pagpapatuloy ng pasistang pandarahas sa kasalukuyang rehimen.

Natatanging Progresibong Agaw-Eksena

Hindi aktibista kundi ang mismong Presidente ng bansa ang pinakatampok na umagaw ng eksena ng madla ngayong taon. Tinutukoy namin ang pagbatikos ni Pangulong Duterte sa gobyernong US, partikular kay US Pres. Barack Obama, sa harap mismo ng mga punong ministro na dumalo sa Association of South East Asian Nations (Asean) Summit sa Vientiane, Laos noong Setyembre. Bagamat bahagi ito ng pagdepensa niya sa madugong giyera kontra droga ng kanyang gobyerno, nagawa ni Duterte ang hindi pa nagagawa ng sinumang pangulo ng bansa (o kahit pa siguro pinuno ng ibang bansa) sa pangulo ng US: ang ipamukha sa pangulo nito na walang karapatan ang gobyernong US na mamuna sa mga usaping pangkarapatang pantao ng ibang bansa. US ang pinakamalupit na tagapaglabag ng karapatan ng mga mamamayan ng daigdig, at matapang na inihayag ito ni Duterte (sa kanyang bruskong paraan) sa huling summit meeting kaharap mismo si Obama at iba pang lider.

In Memoriam

Naging biktima ng pagmamatigas ng rehimeng Duterte si Bernabe Ocasla, 66, bilanggong pulitikal, sa di agarang pagpapalaya sa mahigit 400 bilanggong pulitikal na maysakit o nakatatanda. Malupit ang kondisyon sa Manila City Jail, kung saan nakulong si Ocasla, at matagal nang kinakampanya ng Karapatan ang kanyang agarang paglaya at 129 iba pa. Naunang namatay habang 11-taon nang nakakulong noong Enero 2016 ang bilanggong pulitikal na si Eduardo Serrano. Dinakila naman ng mga kabataan, manggagawa, at pinagsilbihan niyang mga magsasaka at Lumad si Wendell Gumban, 30, na napaslang sa labanan sa Compostela Valley noong Hulyo (ilang araw bago ang deklarasyon ni Duterte ng unilateral ceasefire sa giyera kontra-insurhensiya). Nitong Mayo 19, pumanaw ang dakilang progresibong manunulat sa Pilipino at dating punong patnugot ng Pinoy Weekly na si Rogelio L. Ordonez.