Walong taon matapos paslangin sa masaker sa Hacienda Luisita ang kanyang 20-anyos na anak na si Jhayvie, hindi humuhupa, at umiigiting pa nga, ang takot na nararamdaman ni Violeta Basilio.

“Maraming armadong naglilibot dito na naka-bonnet. Hindi umaalis ang mga sundalo, kaya lagi kaming takot,” ayon kay Violeta, residente ng Brgy. Mapalacsiao, isa sa 10 barangay na sakop ng pinakakontrobersiyal na asyenda sa bansa.

Wala pa ring ni isang salarin ang nakakasuhan sa korte at napaparusahan para sa masaker sa Hacienda Luisita. Gayundin, ipinagkakait pa rin sa mga magsasaka ang lupang matagal nang dapat napasakanila.

Pinal na nagdesisyon ang Korte Suprema ngayong taon na ipamahagi sa mga magsasaka ang asyenda ng pamilya Cojuangco-Aquino. Ngunit hindi kabilang ang pamilya Basilio sa preliminary list ng 5,365 na benepisyaryo sa lupa na inilabas ng Department of Agrarian Reform (DAR) nitong Oktubre 31. “Masakit iyon sa kalooban ko dahil siyempre, nagbuwis pa ng buhay si Jhavie,” ayon kay Violeta.

Aniya, orihinal na magsasaka noon sa Luisita ang kanyang mga manugang. Nagtrabaho bilang manggagawang-bukid sa asyenda ang kanyang asawa mula 1963 hanggang sa magkasakit noong 1975. Ang anak na si Jhayvie, nagtrabaho naman sa Central Azucarera de Tarlac bilang tagasala ng asukal.

Si Jhayvie ang pinakabatang biktima ng masaker noong Nobyembre 16, 2004 kung saan pitong manggagawang-bukid ang napaslang nang magpaputok sa piketlayn ang mga militar, pulisya at guwardiya ng asyenda.

Kuwestiyunableng listahan

Kahapon, ginunita ng mga magsasaka sa Hacienda Luisita at kanilang mga tagasuporta ang ika-walong anibersaryo ng masaker. Hindi ito simpleng paggunita, kundi paniningil kay Pangulong Aquino.

“Hanggang ngayon, kontrolado pa rin nila (Cojuangco-Aquino) ang lahat,” ayon kay Violeta. Tinutukoy niya ang militar, korte, at ehekutibong sangay ng gobyerno na aniya’y nagkukutsabahan para ipagkait ang hustisya at tunay na reporma sa lupa.

Sang-ayon dito si Lito Bais, tagapangulo ng United Luisita Workers Union (ULWU). “Ang daming naisama na hindi talaga manggagawang-bukid, at marami rin sa tunay na benepisyaryo ang wala doon sa inilista (ng DAR). Kaya maigiting na paglaban pa rin ang kailangan dito,” aniya sa panayam ng Pinoy Weekly.

Bukod sa mga benepisyaryo na nasa preliminary list ng DAR, mayroon pang 1,222 na nasa provisional list na umano’y kulang pa sa mga dokumento. Ayon pa kay Bais, mayroong mahigit-kumulang 50 na benepisyaryo na wala kapwa sa preliminary at provisional list.

Kabilang dito ang pamilya Basilio, na ani Violeta ay hindi nakasama sa listahan dahil ayaw siya bigyan ng Social Security System (SSS) ng rekord ng pagtatrabaho ng kanyang asawa sa asyenda. “Eh kahit naman ‘yang SSS kontrolado nila,” himutok niya.

Sa kabilang banda, mayroong kuwestiyunableng mga pangalan sa listahan ng DAR. Umano’y isinama ang mga tauhan ng pamilya Cojuangco-Aquino na hindi naman magsasaka o manggagawang-bukid sa lugar, kundi taga-alaga lamang ng kanilang mga kabayo o manok. Tinatanya ng ULWU at  Ambala (Alyansa ng Manggagawang Bukid sa Asyenda Luisita) na aabot sa mahigit-kumulang 1,000 ang di-tunay na mga benepisyaryong ito.

“Ang dami naming ipa-file na for inclusion at for exclusion,” ayon kay Bais. Aniya, hindi sila binigyan ng DAR ng advanced copy ng listahan sa kabila ng paulit-ulit na rekwes, samantalang binigyan lamang sila ng hanggang katapusan ng buwan para i-file ang mga mosyon hinggil sa listahan. Dagdag niya, “Ang tanong ko, binigyan nila kami ng deadline, sila kailan ang deadline para i-resolve yung usapin? Hindi naman sila makasagot.”

Para sa ULWU at Ambala, sadyang pinatatagal ng DAR ang pagpapatupad sa desisyon ng Korte Suprema. Maging ang inutos ng korteng pamamahagi sa mga magsasaka ng P1.3 Bilyon na mula sa ibinentang bahagi ng Hacienda Luisita, hindi pa umano napag-uusapan.

Sa halip, ang gusto nang pag-usapan ng DAR, ayon sa mga grupo, ay ang amortisasyon ng lupa. “Hindi pa nga napapamahagi ang lupa, nasa usapin na sila ng amortisasyon,” himutok ni Bais.

Nasa ilalim ng Comprehensive Agrarian Reform Program with Extension and Reforms (Carper) ang pamamahagi ng lupa kaya’t may nakabimbing usapin sa kompensasyon sa pamilya Cojuangco-Aquino at amortisasyon ng lupa para sa mga magsasaka. Sa kabilang banda, iginigiit ng mga magsasaka ang pagbabasura ng Carper at libre at kagyat na pamamahagi ng lupa.

OpBay sa asyenda

Tuluy-tuloy naman ang militarisasyon sa loob ng asyenda. Pinangungunahan ng 3^rd Mechanized Infantry Batallion ni Lt. Col. Ernesto Torres, dating tagapagslita ng Armed Forces of the Philippines, ang kontra-insurhensiyang programa na Oplan Bayanihan (OpBay) sa Luisita. Si Torres umano ay isang eksperto sa intelligence at psychological warfare.

Biktima ng red-baiting at panghaharas ng militar ang mga lider ng ULWU at Ambala. Sinusundan sila at inaakusahang mga miyembro ng New People’s Army. Iniinteroga at nirerekrut naman sa Cafgu ang ibang mga residente.

Hindi lamang ang mga biktima ng 2004 masaker ang naghahanap ng hustisya, kundi ang mga pinaslang matapos nito ng pinaghihinalaang mga puwersa ng estado. Kabilang dito sina konsehal Abel Ladera, lider-magsasaka na si Ben Concepcion, Fr. William Tadena at Bishop Alberto Ramento, at lider-unyon na sina Ricardo Ramos at Tirso Cruz. Pinakahuling biktima ang Dutch na si Willem Geertman noong Hulyo 3. Si Geertman, executive director ng Alay Bayan Luson, ay tagasuporta ng laban ng mga magsasaka sa Hacienda Luisita.

Sa gitna ng ganitong pandarahas sa ilalim ng OpBay at pagmamaniobra ng pamilya Cojuangco-Aquino para manatili ang kontrol sa lupa, lalong pinanghahawakan ng mga magsasaka ang mga tagumpay na inabot ng kanilang pakikibaka.

Isa na rito ang bungkalan, kung saan inokupahan at tinamnan na ng mais, palay, prutas at gulay ang ilang bahagi ng asyenda. Paggiit ito ng kanilang karapatan, at isang pamamaraan na mabuhay sa gitna ng patuloy na pagkakait sa kanila ng lupa. “Alam namin na ang pakikibaka sa Hacienda Luisita ay ginawang inspirasyon ng lahat ng uring inaapi,” ani Bais.

Para naman kay Violeta, hindi na kailanman mawawala ang pait ng pagpaslang sa anak na si Jhayvie. Ang nais lamang niya, mawala ang matinding takot na bumabalot pa rin sa asyenda, at na makamit na ng mga magsasaka ang hustisya “para naman hindi masabing nagbuwis siya ng buhay sa wala.”