Bagamat parehong guro si Rosalito Palatan at ang kanyang asawa, pareho silang baun sa utang.

Labing tatlong taon nang nagtuturo si Palatan sa Makati Science High School. Nasa P18,000 lamang ang kanyang netong naiuuwi sa pamilya, samantalang ang kanyang asawa naman ay may naiuuwing P12,000. Pero hindi pa rin ito sapat sa pang-araw-araw na pangangailangan ng pamilya.

“Kung mayroon mang kailangang itrabaho pa sa Sabado at Linggo, gagawin (ito) ng isang ama, para matustusan ang pangangailangan ng kanyang mga anak,” ayon kay Palatan.

Isa siya sa libu-libong guro sa ilaliim ng Alliance of Concerned Teachers (ACT) na nagmartsa sa harapan ng Kamara sa araw ng pagdinig sa P365.1 Bilyong panukalang badyet ng Department of Education (DepEd) para sa 2015 ng Committee on Appropriations.

Wala na naman kasing inilaan ang administrasyong Aquino ni singko para sa badyet upang madagdagan ang sahod ng mga guro. Mula nang maupo si Pangulong Aquino noong 2010, wala na umanong natanggap na anumang dagdag-sahod ang mga guro.

Sagka ang pangulo

Naibalita sa midya noong Setyembre 1 ang pagpatay sa tatlong guro at pagkakasugat ng apat na iba pa (at isang kolektor ang namatay) sa Pangasinan National High School matapos mamaril ang isang pulis na naniningil umano ng utang sa mga guro na di agad makapag-bayad.

Para sa mga guro na dumalo sa kilos-protesta, katulad din nila ang mga napaslang na guro: baun sa utang dahil di-sumasapat ang suweldo sa pang-araw-araw na gastusin.

Katulad ni Palatan, baun din sa utang si Flody Fernandez mula sa Ramon Magsaysay Cubao High School. Nasa P10,000 ang netong naiuuwing sahod niya para sa pamilya. Kulang na kulang umano ito para sa pang-araw-araw na gastusin nila para sa pagkain, pamasahe, kuryente, tubig, at upa sa bahay.

Sa ngayon, nagsisimula pa lamang ang pamilya ni Fernandez. Kasalukuyan niyang tinataguyod ang kinabukasan ng sampung buwang-gulang na anak.

Kapos na kapos at pangungutang din ang pantawid ng pamilya ni Potenciana Abion, na 30 taon nang guro mula sa Melencio M. Castelo Elementary School. Natapos na niya umanong pag-aralin ang kanyang mga anak pero hindi rin umano biro ang kanyang pinagdaanan sa pagtataguyod sa kanyang pamilya.

Pero sa kasalukuyan, nakikita umano ni Abion ang hirap ng mga kapwa niya guro. Dahil dito kaya sumama siya sa panawagang dagdag-sahod.

“Wala na akong pinag-aaral, pero may mga pangangailangan pa rin. Loan dito, loan doon din ako noon. Kahit sa private (lender), nangungutang ako. Dapat talaga dinggin nila (ang dagdag-sahod),” ayon kay Abion.

Para sa ACT, hindi lamang ang pulis na namaril sa mga guro ang pumatay sa mga ito kundi ang mismong sistemang nagpapahirap sa kalagayan ng mga guro.

“Ang teachers dahil sa kakulangan ng suweldo, napipilitan mangutang. Napipilitang magsangla ng ating ATM cards. (At) ang nangyari nga sa Pangasinan National High School, kahit sa 5/6 (klase ng pautang) pinapatulan na natin,” ayon kay France Castro, pangkalahatang kalihim ng ACT.

Bukod pa sa kulang na sahod na natanggap ng mga guro, kinakaharap din nila ang iba’t ibang polisiyang nagpapahirap sa kanila gaya ng Results-based Performance Management System, Learners’ Information System, at iba pa na pawang dagdag na trabaho sa mga guro. Bukod pa rito, hindi pa rin natatanggap ng mga guro ang kanilang performance-based bonus.

Ayon kay ACT Teachers Rep. Antonio Tinio, tanging si Aquino lang ang hadlang sa dagdag-sahod ng mga guro dahil malaki na ang suporta ng mga kongresista at senador para sa House Bill 245 na panukalang batas para sa dagdag-suweldo ng mga guro.

Isinumite ni Tinio sa Kamara ang HB 245 na naglalayong dagdagan ang sahod ng mga kawani (P9,000 tungo P15,000) at guro (mula P18,500 tungong P25,000). Nagkaroon na ito ng counterpart sa Senado tulad ng ipinasa ni Sen. Grace Poe, Sen. Loren Legarda, at Sen. Serge Osmena III.

“Kung Senado at Kamara ang tatanungin, okey na ang salary increase. Ang bara talaga, kay Aquino na. Kahit na narito tayo sa Kongreso, ang tunay nating pinararatingan natin ng ating mensahe ay si Aquino,” ayon kay Tinio.

Higit na ikinagagalit ng mga guro ang pagkakaroon ng bilyung-bilyong pondo para sa pork barrel na sumambulat sa harapan ng publiko gaya ng presidential pork barrel sa anyo ng Disbursement Acceleration Program ni Aquino. Pero wala umano ni singko para sa dagdag-suweldo ng mga guro.

Nakahanda sa mass leave

Dahil sa wala na namang matatanggap na dagdag sa kanilang mga sahod mula sa administrasyong Aquino, nakatakdang magsagawa ng malawakang pagliban ang mga guro o mass leave.

“Hindi lamang sa pansarili kundi para sa pangkalahatan (kung bakit ako lalahok sa mass leave). Kaya kailangan talaga nagkakaisa,” ayon kay Abion.

Para naman kay Palatan, nakakasama umano sa kalooban sa isang guro na ang inaasahan na tutulong lamang sa kanilang kalagayan ay ang gobyerno. Pero gobyerno mismo ang nagsasabi na di nito maitataas ang kalidad ang kanilang suweldo para maitaas ang kalidad ng kanilang pamumuhay.

“Taus-puso naming sinusuportahan ang mass leave. May mga guro na nagpapahayag ng suporta para rito, kaya amin na itong pag-uusapan,” ayon kay Palatan.

Para sa mga guro, hindi lamang kakulangan sa suweldo ang hinihiling nila sa gobyerno. Higit pa rito, kailangan din nilang maramdaman na makatao silang tinatrato ng pamahalaan sa pamamagitan ng dagdag-sahod at pagpapabuti ng kalagayan ng buong sistema ng edukasyon sa bansa.

Sinabi nga ni Benjie Valbuena, presidente ng ACT, “Hindi kami mga kalabaw, kung gayon, hindi dapat kami itinuturing na pambansang hayop.”