(1) Matapos ang mahabang panahong nagbingi-bingihan ang midyang mainstream sa panawagan ng mga maralita ng Sitio San Roque na ilahad ang kanilang isyu, tumutugon ito ngayon sa naganap na tawag-pansing paglaban ng mga residente ng nasabing lugar noong Setyembre 23. At isang bahagi ng tugon ay mga kolumnistang tumatalakay sa mga usaping ligal kaugnay ng paninirahan ng maralitang lungsod.

Mahalagang pansinin ang tugon na ito, dahil dumarami ang mahihirap na naggigiit ng pag-aari sa mga lupaing sang-ayon sa batas ay hindi naman kanila. Nariyan, halimbawa, ang Kampanyang Bungkalan ng mga manggagawang bukid at magsasaka ng Hacienda Luisita, kung saan nagtatanim sila ng ikabubuhay sa lupaing matagal na inilaan sa pagtatanim ng tubo at pinagbawalang tamnan ng iba pang pananim.

Syempre pa, umiinog ang tugon ng mga kolumnista sa puntong pribadong pag-aari ng ibang tao ang lupain ng Sitio San Roque at iligal na inokupa ito ng ibang tao. “Tao” ang tawag sa parehong may-ari at umookupa dahil hindi pinapansin ang magkaibang uring pinagmulan nila, sang-ayon na rin sa batas. Dumudulo ito syempre sa panawagan, hayag man o hindi, sa Estado na ipagtanggol ang pribadong pag-aari ng mga may-ari.

Sa isang banda, matalas na paghantong ito sa susing papel ng batas at Estado ayon sa pagsusuring Marxista: ang ipagtanggol ang pribadong pag-aari sa abstrakto na walang iba sa kongkreto kundi ang pribadong pag-aari ng mga naghaharing uri. Sa kabilang banda, kakatwa ang pagkukumahog na ito ng mga kolumnista sa paggamit ng batas, patunay ng pagkataranta nila sa harap ng paggigiit ng maralita sa mumunting lupain.

(2) Para bang kapag usapin ng maralitang lungsod at pribadong pag-aari ay wala na ang anumang imahinasyon para unawain ang mga maralita – sociological imagination man o literary imagination. Sa dulo’t dulo, kailangang sumandig sa batas at ikahon dito ang mga usapin. (Kapansin-pansin ding maraming mag-aaral ng agham panlipunan at kultura’t panitikan ang dumidiretso sa kursong Batas pagkatapos gumradweyt.)

(3) Pero kung mababasa sa mga kolumnista ang opensibang ligal kaugnay ng naganap sa San Roque, nagkalat naman ang mga bahagi ng opensibang pangkultura. Sa blog ni Angela Stuart-Santiago, halimbawa, mababasa ang mga sumusunod na komento:

>> Kung malayo man ang Montalban, Rizal, dapat maaga lang umalis sa bahay ang mahihirap. Ginagawa iyan ng mayayaman – maging ang ilipat ng pinag-aaralan ang mga anak.

>> Hindi tinatratong basura ng gobyerno ang mga “squatter” dahil nagtatamasa sila ng libreng lupa at pabahay mula sa gobyerno.

>> Dapat subukan ng mga taong maglakad sa mga lugar ng mahihirap gamit ang kanilang cellular phone at nang suot ang kanilang mga alahas, para maunawaan ang ginagawang “paglilinis” ng gobyerno sa ating “kapaligiran.”

>> Dapat may lupang handang ipamigay sa mahihirap ang mga tumututol sa demolisyon, tutal naniniwala sila sa “karapatan sa lungsod” ng mahihirap.

>> Kapag nananawagan ang mga liberal ng pamamahagi ng lupain, kadalasang hindi kanila ang lupang ipapamahagi, kundi sa Estado o sa “mga Demonyong Kapitalista.”

Makikita sa mga komentong ito ang mga elemento ng opensibang pangkultura kontra sa mga maralitang lungsod. Pagdating sa kalagayan at oportunidad, pareho lang ang sa mayaman at mahirap. Ang kaibahan lang, may problema sa mahihirap: iresponsable, nakaasa sa materyal na bagay mula sa iba – sa ibang tao man o gobyerno – at, idagdag natin, anak nang anak. “Spoiled” nga ang tawag ni Ballsy Cruz sa mga taga-Luisita.

Ang moda, samakatwid, ay ganito: ipinagpapalagay na maayos ang mga istrukturang panlipunan at sistemang pang-ekonomiya, habang sinisisi ang suhetibong disposisyon ng mahihirap. Ang ilang epekto ng sistema sa mahihirap – pagiging istambay, pamamalimos o pagnanakaw, pag-aanak ng marami – ay itinuturing na sakit ng lahat ng maralita, hindi na pinapalalim pa sa mga sanhi nito sa lipunan at kasaysayan.

Maipagpapalagay na mula sa mga panggitnang uri ang mga nagkomento, pero halatang kumikiling sila sa mayayaman. Paano nga naman sila? Hindi ito kataka-taka sa isang lipunang inaambisyon ng mga nasa panggitnang uri ang maging mayaman, habang iniiwasan sa pang-araw-araw na buhay ang makabuluhang pakikihalubilo sa mga mahihirap. Pangarap ang buhay-mayaman; bangungot ang buhay-mahirap.

(4) Bahagi ng ganitong pagsisi sa mahihirap ang balangkas ng Labor Force Survey, o ang pagkalap ng datos ng gobyerno tungkol sa mga may trabaho at walang trabaho. Inalis na sa hanay ng pwersa ng paggawa ang mga walang trabaho pero hindi na naghahanap sa kung anumang dahilan. Sa hakbanging ito, nabawasan na ang walang trabaho, dumami pa ang may trabaho. Hindi na sila bahagi ng problema ng lipunan; problema na nila ang kanilang kalagayan. Hindi lipunan ang may problema kundi sila.

(5) Kinahihindikan ng mga nasa panggitnang uring nakakasalamuha ng mahihirap hindi ang mahihirap mismo, kundi ang pag-angkin ng huli ng yaman, ng halaga – sa pamamalimos o pagnanakaw at sa pagpoprotesta para sa dagdag-sahod, lupa, serbisyong panlipunan – na likha ng paggawa ng mahihirap pero kinokopo ng mayayaman. Ang mga jologs, ipinagpapalagay na GSM o galing sa magnanakaw ang gamit, at nagpapababa ng halaga ng mga gamit na status symbol ng panggitnang uri.

Ang katanggap-tanggap na mahihirap, iyung mga nagtatrabaho at namumuhay sa balangkas ng mga naghahari at mga bayaran nila: ang “mahirap pero karapat-dapat” o “poor but deserving” – mga bibigyan ng halaga sa balangkas na payapang lumilikha at lilikha rin ng halaga para sa mga naghahari at mga bayaran nila. Kaya nga bahagi ng Pantawid Pamilyang Pilipino Program ng gobyerno ang “Family Development Sessions,” bukod pa sa pagtiyak na nag-aaral ang mga anak ng maralitang beneficiaries.

Hindi ito pagtuligsa sa mahihirap na itinuturing na katanggap-tanggap ng mga naghahari at bayaran nila. Pagtuligsa ito sa “maka-mahirap” na diskurso ng Estado tungkol sa mahihirap. Napwersa lang naman ang Estado na bigyan sila ng halaga dahil sa paggigiit na rin nila at ng sambayanan. Pagbibigay-katwiran lang ng Estado ang diskurso nito ng “mahirap pero karapat-dapat” sa pagbibigay nito ng halaga sa isang seksyon ng mahihirap. At bahagi pa rin ang diskursong ito ng pagbusabos sa kanila.

07 Oktubre 2010