Talumpati na binasa ni Liza Masa sa parangal para kay Nelia Sancho noong Setyembre 5, 2022. 

Magandang hapon sa lahat at pakikiramay sa mga anak, apo, at buong pamilya ni Nelia. Nakilala ko si Nelia noong 1986 dahil siya ang nagkumbinsi sa akin na sumapi sa Gabriela. Mula noong 1986 hanggang 1996, I worked closely with her, she being my mentor who taught me the ropes in Gabriela. 

Palagi, nagsisimula ang pagkilala kay Nelia bilang “beauty queen turned activist.” Ang tatak beauty queen ay nakaukit na sa imahe niya pero kung titingnan ang buong buhay niya , she had chosen to make a turn 380-degrees away from the beauty queen archetype.  Mula sa mga kosang dinala niya, mga organisasyong sinalihan at pinamunuan niya at personal at pribadong buhay na tinahak niya na simple, ‘di glamoroso at  laging dikit sa masa at komunidad,  pinakita ni Nelia kung paano gawing mas makabuluhan ang buhay niya.

Marami akong natutunan kay Nelia dahil marami siyang pinangunahang programang panserbisyo sa Gabriela – mga serbisyo para sa mga babaeng political prisoners, para sa kababaihang biktima ng karahasan, mga proyekto para pangalagaan ang maternal and reproductive rights ng kababaihan, socio-economic programs at community day care centers. Ang mga programang ito ay di lang nagbigay ng serbisyo, pero naging lunsaran din ng pag-alam sa sitwasyon ng mga kababaihan at kung paano ba tutugunan ang  pangangailangan nila, at iaabante ang kilusang kababaihan. 

Halimbawa, ano ba ang mainam na pagresponde sa mga battered women, mga kababaihang biktima ng pambubugbog at karahasan sa loob ng tirahan? Tatanggalin ba sila sa komunidad at ilalagay sa crisis center sa malayong lugar o pakikilusin ang Samakana na organisasyon nila para direktang mag-intervene sa sitwayson? Maraming ganitong usapin ang laman ng aming mga diskusyon noon at bilang pemenista, marami akong natutunan sa praktika ng mga aktuwal na pagseserbisyo na nakatulong sa pagsusulong ng kilusang kababaihan sa Pilipinas. Ang mga isyung dinala at serbisyong nilunsad ni Nelia ay from womb to tomb – mula sa mga batang nasa sinapupunan pa lang ng mga mahihirap na nanay hanggang sa mga isa-isang pumapanaw na mga lolang comfort women.

Hindi ko nakita na sumayaw o kumanta si Nelia pero alam niya ang kahalagahan ng gawaing pangkultura sa pagmumulat at pagsusulong ng kilusang masa. Tinayo niya ang Sining Lila, pangkulturang grupo ng Gabriela. Sabi niya mahilig siya sa kultura at movies noong bata pa at pumupuslit sa bahay para panoorin ang mga movies ni Gloria Romero, na paborito niya noon.

Nelia was a hands-on, hard-working leader. Para siyang napo-possessed ‘pag nagtatrabaho dahil she has the ability to focus and concentrate. The usual story to illustrate this that got around, was an incident when a drinking glass fell from her table and shattered and she did not even notice it. Ito rin siguro ang magpapaliwanag kung bakit ‘pag nasa ganitong  mode siya, kahit oras hindi niya namamalayan kaya nale-late siya sa ilang appointments.

Nelia has contributed so much to the advance of the women’s movement in the Philippines, the anti-dictatorship struggle and the struggle for national democracy and social liberation. I hope that we and the next generation after us will remember her life story not as chismis but as a true herstory of struggle and service for others. 

Rest in power our dear Nelia, you will always be a queen in our rebellious, fighting hearts. Salamat at Mabuhay ang iyong alaala!