Maraming beses nang nagbabakwit (evacuate) ang mga mamamayang Lumad ng Sityo Han-ayan (at iba pang karatig na sityo sa Diatagon, Lianga, Surigao del Sur. Pero sa bawat puwersahang paglikas sa kanila, ipinaglalaban ng mga Lumad ang kanilang karapatang makabalik sa yutang kabilin o lupang ninuno.

Palagi silang tinatarget ng mga elemento ng Armed Forces of the Philippines (AFP) sa mga operasyong militar nito–kahit pa malinaw sa batas ng bansa at pandaigdigang batas na labag ang pag-atake at pagkampo sa sibilyang mga komunidad, lalo sa mga eskuwelahan. Hindi na kailangang sabihin, pero labag din sa batas, siyempre, ang pagtarget sa mga sibilyang indibidwal tulad nina Henry Alameda (na pinaslang noong 2014) at Emerito Samarca, Dionel Campos at Jovillo Sinzo (pinaslang noong Setyembre 1). Labag din sa batas, siyempre ang walang mandamyentong panghahalughog sa mga bahay at pagkuha ng personal na pag-aari–na nangyayari tuwing inookupa ng militar ang mga pamayanan tulad ng Han-ayan.

“Parang martial law doon ngayon,” sabi ni Eufemia Cullamat, 55, residente ng Han-ayan at lider-kababaihan. Isa siya sa 2,685 (at dumarami pa) na indibidwal na nagbakwit sa sports complex ng munisipyo ng Tandag, Surigao del Sur. Madaragdagan pa ito, ayon kay Cristina Palabay, pangkalahatang kalihim ng Karapatan, dahil unti-unting nagbabakwit na rin ang karatig na mga munisipyo ng Lianga, tulad ng San Agustin, na nakakaranas din ng matinding presensiya ng militar at grupong paramilitar tulad ng Magahat/Bagani Force.

Ang mga larawan sa ibaba, kuha ng Gabriela-Caraga at alternatibong grupong midya na Kilab Multimedia, ang ilan sa mga imahe ng paghihirap ng mga bakwit na Lumad na nasa Sports Center ng Tandag, Surigao del Sur ngayon.

Noong Agosto 2009, kasama ang Pinoy Weekly sa iilang mamamahayag na nakasabay sa mahabang paglalakbay ng nagbakwit na mga Lumad ng Sityo Han-ayan pauwi sa kanilang komunidad matapos ang isang buwang ebakwasyon sa Tandag. Mahirap ang biyahe, pero masaya ang mga Lumad sa pag-uwi sa kanilang mga tahanan at komunidad.

Gayunman, mahirap pa rin ang naging biyahe mula Tandag pauwi ng Han-ayan: nakasakay sa malalaking dump truck, na bumiyahe sa malulubak na mga kalsada, paakyat ng mga bundok, hanggang di na kayanin ng mga trak ang matatarik na daan. Bago natapos ang araw, nakabalik na sila sa Han-ayan, nagsagawa ng mga ritwal ng pasasalamat at naglunsad ng programa ng pasasalamat sa mga tagasuporta.

Hiling natin na muling makabalik sila sa kanilang minamahal na komunidad sa pagkakataong ito.

Ito ang mga larawan (slideshow) ni Kenneth Guda sa biyahe pauwi ng mga bakwit ng Han-ayan noong 2009.