SEPTEMBER

Setyembre 16, 1991. Kahit aktibo siya sa mga debate sa eskwela tungkol sa isyu, hindi niya alam kung kailan pagbobotohan ang ekstensyon ng US-RP Military Bases Agreement. Tutol siya, salamat sa mga babasahing uwi ng ate niya, bukod pa sa natural yatang pagkampi sa mga rebelde. Hanggang sa araw na ito, may klase pero parang wala. Lahat ng guro, nakatutok sa telebisyon sa departamento ng agham panlipunan. Dahil silang mga titser – sa agham panlipunan, Filipino, Ingles at iba pang katulad na aralin – ang isponsor ng mga debate, nagpanggap silang nyutral. Nagpabisto na lang sila nang ibinasura ang tratado: palakpakan sa departamento, hiyawan, dinig sa buong paaralan.

Nangalay ang leeg niya kakatingin sa langit, kakaabang sa mga helikopter noong Edsa 1. Nakabisado niya ang mga kandidatong senador sa eleksyong 1987 – bukod sa Partido ng Bayan, na inisip niyang panggulo. Napanood niya ang galit na talumpati ni Cory Aquino matapos ang isang kudeta: “Babanggitin ko pa ba iyang Doy [Laurel] na iyan? O pipitikin na lang nating parang langaw?” Pero ibang sigla ang talakayan tungkol sa base-militar. Sa hayskul, maraming umpukan ng estudyante na nag-eensayo para sa debate sa klase. Kahit ang Mel & Jay, inere ang debate, kung saan tampok si Nat Santiago, mahusay na lider-estudyante at anti-base. Laging laman ng radyo’t telebisyon ang isyu.

September 16 Movement. Ito ang ipinangalan sa alyansa noong 1998-1999 laban sa Visiting Forces Agreement na gustong iratsada ni Erap Estrada, pangulong dating senador na kontra-base. Sabi nga nito ilang panahon pagkatapos: “Weather-weather lang iyan.” Bukod sa nangangahulugan ng pagbabalik ng base-militar ng US, mas masahol ang VFA: bukas ang buong bansa sa tropa at armas-militar ng US. Pwede pang magpasok ng armas-nukleyar, labag sa Konstitusyon. Pero ilan lang sa mga senador na tutol sa naunang tratado ang lumaban. Nasa Senado siya nang aprubahan ang VFA: Mayo 1999, kaya hindi kasing-laki ng dapat ang mobilisasyon mula sa mga paaralan.

Setyembre 12, 2001. Naglulunsad sila ng gabing pangkultura sa kampus, paghahanda sa isang mobilisasyon para sa P125 across-the-board na dagdag-sahod sa buong bansa. Nakatanggap sila ng mensaheng text: Nagsimula na raw ang World War III, pagkatapos ay ikinwento ang pagsalpok ng mga eroplano sa World Trade Center sa New York at iba pang detalye. May ilang umalis para manood ng telebisyon; ang kalakhan, hindi makapaniwala o hindi alam ang halaga ng nangyari. Pero kakatwa ang perspektiba ng mensaheng text. Tama ba ang salitang “propetiko”? Itinuring nga naman ng rehimeng W. Bush ang tinawag nang “9/11” bilang deklarasyon ng digma, probokasyon ng WW III.

Hindi nga magtatagal, protesta na sa gera sa Afghanistan ang ilulunsad at sasamahan niya. Galing Saudi Arabia ang mga terorista sa 9/11, pero hindi magera ng US ang naturang bansa. Si Osama bin Laden ang itinuturong utak at tagapondo, pero kailangan bang bombahin at sakupin ang buong Afghanistan? Pagkatapos, Iraq naman. Mas dumami na ang nagpoprotesta. May pagkilos sa Quirino Grandstand, Ateneo de Manila University, at Makati kasama ang Simbahang Katoliko. Nasubaybayan ang paglipat-lipat ng US sa mahigit limang palusot para sa gera: mula sa umano’y weapons of mass destruction na nasa kamay ni Saddam Hussein hanggang sa paghahatid ng demokrasya.

TO REMEMBER

Maganda ang obserbasyon ng isang Anthony Paul Smith hinggil sa paggunita sa ika-10 taon ng 9/11 sa US: “Sumisigaw ang midya sa pagmumukha nating lahat: GUNITAIN MO!” Aniya, “ang utos ay gunitain natin sa paraang gusto nila” – sa partikular, “ang ating takot sa araw na iyun, ang pagkagulantang natin, ang nawala sa atin.” Simple nga naman ang alalahanin ang isang pangyayaring dahil sa midya at makabagong teknolohiya ay sabay-sabay na naranasan ng marami, kung hindi man ng nakakarami. Pero wala na sa partikular na karanasan ng bawat isa ang katotohanan ng buo. At ang panawagang ito ng paggunita ay tulak para sa mas malaking paglimot at pagtalikod.

Hindi masasaklaw ng personal na paggunita ang kabuuang pagtatasa sa “gera kontra-terorismo” na inilunsad ng US, bagay na sinikap gawin ng ekonomistang si Joseph Stiglitz. Mas mahal sa gera sa Vietnam at Korea, at maging sa Unang Digmaang Pandaigdig. Ang tanging mas mahal ay ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Lumobo ang utang ng gobyerno US dahil sa gera, na hinuthot naman ng mga monopolyo-kapitalista at pinagbabayaran ngayon ng mga mamamayang Amerikano. Mahigit 7,000 sundalong Kano na ang namamatay sa Iraq at Afghanistan, mahigit doble ng 3,000 namatay noong 9/11. Maraming ari-arian ang winasak at karapatang tinapakan.

MAHABANG PAHABOL

Kahit noong naganap ang 9/11, nabalita na ang mga tumalon sa World Trade Center, pero hindi pa ako nakaengkwentro ng masinsing pagsasalaysay nito. Heto ang sa progresibong mamamahayag na si Chris Hedges, bahagi ng paggunita sa 9/11:

“Maraming tao, malamang lampas 200, ang tumulak lampas sa usok at init para tumalon sa kanilang kamatayan mula sa mga bintanang nabasag o winasak nila. May gumawa nito nang mag-isa, may gumawa nang magkasama. Pero parang pumila sila, isang katawang tumatapon pabagsak ang susundan ng isa pa. Mga huling hakbangin ng indibidwalidad. Bumagsak sila nang mga 10 segundo, marami ang kumakampay-kampay o katulad ng paggalaw ng mga manlalangoy, umabot sa 150 milya kada oras. Nawasak ang kanilang mga damit at, sa ilang kaso, ang gawa-gawa nilang parachute mula sa mga dekorasyon o mantel. Humataw sila sa kalsada nang may nakakabagabag, nakakahilakbot na umpog. Bog. Bog. Bog. Ang mga nakasaksi, partikular na nagulantang nang husto sa tunog na likha ng mga katawan sa pagtama.
Masyadong nakakahilakbot ang mga larawan ng mga “jumper” para sa mga network sa telebisyon. Kahit bago gumuho ang mga tore, sinensura sa mga live na balita ang mga nahuhulog na kalalakihan at kababaihan. Lumabas ang ilang larawan sa sumunod na araw sa mga dyaryo, kasama na ang The New York Times, at pagkatapos ay nawala. Nabura ang maramihang pagpapatiwakal, isa sa pinaesensyal at pinakamahalagang elemento sa kwento ng 9/11. Nananatili itong burado sa kamalayan ng publiko.

Hindi tumugma ang mga “jumper” sa mitong hiniling ng bayan. May sinasabing kung anong malalim, nakakabagabag, ang kapalaran ng mga “jumper” tungkol sa ating kapalaran, pagiging maliit sa uniberso at kahinaan kaya kinailangan itong ipagbawal. Ipinapakita ng mga “jumper” na may hangganan ang pagdurusa na humahatak ng mulat na pagyakap sa kamatayan. Ipinaalala ng mga “jumper” sa atin na darating, sa ating lahat, ang mga yugto ng katapusan kung kailan ang tanging pagpipilian, sa pinakamainam, ay kung paano natin pipiliing mamatay, hindi kung paano tayo mabubuhay. At pwede tayong mamatay bago tayo pisikal na pumanaw.
Pero hiniling ng pagkagulantang ng 9/11 ang mga imahen at istorya ng katatagan, kaligtasan, kabayanihan, kagitingan, pagsasakripisyo ng sarili at pagiging bukas-palad, hindi kolektibong pagpapatiwakal sa harap ng napakalakas na kawalang-pag-asa at pighati.”

28 Setyembre 2011