I.Puting Baboy Ramo, Imperyalismo

Nagsimula ang pelikula sa isang lumang kuwento ng mga Manobo: Minsa’y may dumating na ilegal na mga mangtotroso sa lugar nila. Naging dahilan ito ng pagkatakot ng mga Manobo at makaranas ng matinding gutom. Umalis ang mga mangtotroso. Dali-dali nagsilabas ang mga Manobo para manghuli ng makakain sa gubat, at nang makakita sila ng isang higanteng puting baboy ramo’y agad nila itong pinana. Sa kanilang gutom, agad na tinadtad at pinaghati-hati ito para sa lahat. Doon lamang nila napansin na ang puting baboy-ramo na kanilang nahuli’y hindi hayop kundi isa sa mga mangtotroso. Mula noo’y tinawag silang “Sagasa.”

Sa unang bahagi pa lamang ng pelikula’y tinukoy na ang isa sa mga salik na problema ng lipunang Pilipino.

II.Militarisasyon at Pagmimina

Ang Tu Pug Imatuy ay isang bintana kung saan pinasisilip ang manonood sa kalagayan ng mga Lumad sa Mindanao na nasa gitna ng militarisasyon at walang habas na pagmimina.

Umikot ang istorya sa isang pamilyang Manobo. Si Dawin ang ama at asawa ni Obunay, na pinilit ng militar na magsilbing giya upang matunton ang hinahanap nila — ang mga gerilya ng New People’s Army o NPA. Isa sa tampok na mga eksena ang pagsaboy ng militar sa daan ng dalang munggo ni Dawin at pinabilang sa kanya nang isa-isa. Sumabat ang anak ni Dawin na si Ilyan, at sinabing hindi marunong magbilang ang kanyang ama.

Humagalpak ng tawa ang militar at pakutyang tinignan ang mag-anak. Mayroon ding eksenang pilit hinubaran ang mag-asawa at sapilitang pinagtalik sa harap ng mga militar. Sa isang sapa, ipinikita rin ang pagpapaagos sa kanilang katutubong kasuotan habang nagtatawanan ang mga militar–simbolo ng pagkawasak ng kanilang dignidad bilang katutubo sa kamay ng mga militar.

Tumatak din ang isang eksena kung kailan itinanong ni Ilyan (anak ni Dawin at Obunay) sa kanyang ama kung ano ang kanyang nakitang “backhoe.” Sinagot ito ni Dawin na “gamit iyan sa pagmimina.” Repleksiyon ito na ang katutubo’y hindi sanay makakita ng mga teknolohiyang ginagamit ng mga dambuhalang kompanyang pangmina.

III.Mabagal at Sinsero

Mabagal ang pagkakaputol ng mga eksena, mula sa mga eksena ng malalagong kagubatan, lambak, at talon, hanggang sa mga takbuhan at makapigil-hiningang mga engkuwentro.

Ang kabagalan din ng istorya ang nagtitiyak na hihintayin ng manonood ang pag-inog nito. Gumamit si Arbi Barbarona ng epektibong mga anggulo ng kamera upang maipakita ang emosyon ng kanyang karakter nang hindi masyadong gumagamit ng diyalogo–mula extreme close-up para ipakita ang mensahe sa pamamagitan ng mga mata ng karakter (tulad nang patayin ng isang sundalo si Dawin, na sa halip na magsisigaw), extreme close-up ang ginamit ni Barbarona upang ipakita ang luhang tumutulo sa mga mata ni Obunay, habang nakatali ang dalawang kamay niya.

Follow shot naman ang ginamit para ipadama sa mga manonood ang kaba ng pakikipaghabulan sa gubat. Nang matunton ng mga militar ang kanilang mga hinahanap ay nagkaroon ng engkuwentro. Nagkaroon din si Obunay ng pagkakataong tumakas.

Ang huling eksena’y muling pagtatagpo ng inang si Obunay at ng kanyang dalawang naiwang anak– silhouette ang eksena at hugis lang ng tatlong karakter ang makikita, habang nasa background ang kabundukan, Tila sinasabi nitong gaano man kahaba at kasalimuot ang laban ng katutubo, makakabalik pa rin sila sa kanilang lupang ninuno.

Hindi propesyunal na mga aktor ang kabilang sa pelikula. Pero madarama ang sinseridad ng kanilang karakter. Marahil, ito’y dahil sila mismo sa tunay na buhay ay nakaranas o nakararanas ng pagsasamantalang ginawa sa mga karakter nilang ginampanan sa pelikulang ito.

IV.Pangayaw, Rebolusyon

Ang Tu Pug Imatuy ay hango sa tunay na buhay ni Obunay, na sa huli’y ipinakita ang testimonya noong siya’y sapilitang dinakip ng mga militar at ginawang giya.

Matagal nang nilalabanan ng mga Lumad ang pandarambong sa kanilang yutang kabilin (lupang ninuno), mula sa pagdedeklara ng pangayaw (deklarasyon ng mga Lumad ng giyera laban sa pandarambong ng kanilang lupang ninuno) hanggang sa pagsanib sa armadong pakikibaka ng rebolusyonaryong NPA.

Ang pelikulang ito’y hindi lang pelikulang pagkatapos panoori’y hahayaang sumimsim sa kamalayan. Ang naratibo ng pelikula’y nagpapatuloy, hindi nga lang sa pinilakang tabing ngunit sa mga kabundukan ng Mindanao, at sa mga bayan ng mga sa aking palagay, ay ang mga tunay na Pilipino — ang mga Lumad.