Bumisita sa Pilipinas si Dr. Ian Fry, ang unang United Nations (UN) Special Rapporteur na itinalaga para isulong ang karapatang pantao sa konteksto ng climate change. Inaral niya kung paano naaapektuhan ng nagbabagong klima ang ating pagtamasa ng karapatang pantao.

Ibinigay sa kanya ang responsibilidad na ito sa pamamagitan ng resolution 48/14 ng UN Human Rights Council na kaugnay naman ng resolution 48/13, kinikilala nito bilang karapatang pantao ang pagkakaroon ng malinis na kapaligiran.

Matapos ang kanyang pagbisita, naglabas ng pahayag si Fry na dinidetalye ang kanyang mga natuklasan sa Pilipinas. Pinili raw niyang bisitahin ang ating bansa dahil alam niyang malubha ang ating pagdanas ng climate change.

Sa kanyang pagsalaysay sa karanasan ng mga Pilipino sa climate change, hindi rin maiiwasang mapag-usapan ang patuloy na pakikibaka at paglaban natin para sa malinis na kapaligiran.

Isa sa mga isyu na tinalakay niya sa pahayag ang pagtrato sa environmental at human rights defenders (EHRDs).

Sa pinakabagong report ng Global Witness, pinakamapanganib na bansa ang Pilipinas sa Asya para sa environmental at land defenders. Ikasiyam na taon nang una ang ating bansa sa Asya. Noong 2021 lang, 19 na EHRDs ang pinaslang sa Pilipinas.

Binanggit din ni Fry na sa nakaraang tatlong taon lang, 75 EHRDs ang pinatay sa bansa.

Sa kanyang pahayag, idiniin niya na sa lahat ng civil society organizations (CSOs) na kinausap niya, hindi mawawala ang miyembro nila na dinahas, dinukot, ikinulong o pinaslang. Kinilala niya rin ang paglaban ng CSOs para sa karapatan ng mga komunidad sa ligtas at malinis na kapaligiran, kagaya ng layunin ni Fry mismo.

Walang pag-aalangan si Fry na idiing sistematiko ang pandadahas ng EHRDs sa Pilipinas.

Imposibleng pag-usapan ang pandadahas na ito nang hindi binabanggit ang National Task Force to End Local Communist Armed Conflict (NTF-Elcac).

Ayon sa Special Rapporteur, sistematiko ang panre-red-tag ng task force sa EHRDs at indigenous peoples (IPs). Dagdag pa niya, nilalabag nito ang ating freedom of expression, at minsan pa, ang karapatan ng iba na mabuhay.

Hindi rin puwedeng talakayin ang sitwasyon ng EHRDs sa Pilipinas nang hindi binabanggit ang IPs at ang paglabag sa kanilang mga karapatan. Nasa pahayag ni Fry ang pagpapaalis sa IPs sa kanilang lupang ninuno upang magtayo ng mga dam at makapagmina. Mayroon na ring mga kaso na binomba ng militar ang kanilang lupain.

Ikinuwento ni Fry ang Tumandok massacre noong 2020. Ni-raid ng pulis ang komunidad ng Tumandok dahil hinahanap nila ang diumanong mga miyembro ng New People’s Army (NPA).

Siyam na pinunong Tumandok ang pinaslang noong araw na iyon. Ayon sa Karapatan, ni-red-tag na rin ang mga ito bago pa ang insidente. Matagal nang tinututulan ng mga pinunong pinaslang ang pagtayo ng Jalaur Mega Dam Project na maaapektuhan ang kanilang lupain.

Pinasadahan din ni Fry ang mga paratang na nanre-red-tag ang National Commission on Indigenous Peoples (NCIP) na nakatutulong naman sa NTF-Elcac.

Karagdagan pa, mayroon din silang isyu na pinipilit nila, diumano, ang IPs na pumirma ng Free, Prior and Informed Consent Agreements para maka-operate ang mga dam at mina sa mga lupang ninuno.

Walang pag-aalangan si Fry na idiing sistematiko ang pandadahas ng EHRDs sa Pilipinas. Mga institusyon mismo ng gobyerno ang nagsa-sama-sama upang dahasin, dukutin, ipahamak at paslangin ang EHRDs.

Kaya naman nagbigay ng mga rekomendasyon ang Special Rapporteur sa ating pamahalaan. Ilan dito ang pagpapawalang-bisa ng Anti-Terrorism Act, ang pagsasabatas ng Human Rights Defenders Bill, ang pagbibigay ng reparasyon sa mga biktima ng paglabag sa karapatang pantao, ang pagbuwag at pag-iimbestiga sa NTF-Elcac, ang pag-aaral ng mga kasong isinampa sa EHRDs ng militar, at ang repormasyon ng NCIP.

Sa pahayag ng Karapatan, pinuri nila ang mga rekomendasyon ni Fry. Sang-ayon din ako. Mabuti ang pagsusuri at mahusay din ang mga rekomendasyon.

Komprehensibo ang pahayag ni Fry. Nilatag nito ang sitwasyong pangkapaligiran ng Pilipinas kaugnay ng climate change habang binibigyan din ng pansin ang mga karanasan ng EHRDs na walang-sawang nakikibaka para sa karapatan natin sa malinis na kapaligiran.

Tatlong dekada ko nang kilala si Fry dahil sa mga negosasyong pangklima at masasabi kong malinaw niyang nakikita at naiintindihan ang Pilipinas. Sa dalas ng aming pagkikita sa pagsulong ng climate justice, palaging patas, praktikal at mapanimdim si Fry habang nagsasabi ng katotohanan. Sundin natin ang payo niya.