Umani ng reaksiyon mula sa kampo ng pamilya Aquino at administrasyong Arroyo ang huling top story ng Pinoy Weekly na panayam sa nangungunang lider-rebolusyonaryo na si Prop. Jose Maria Sison.

Mariing itinanggi ni Pinky Aquino-Abellada, nakakatandang kapatid ni President-elect Benigno “Noynoy” Aquino III, ang pahayag ni Sison na nakipag-usap siya sa isang kinatawan ng Central Intelligence Agency (CIA) ng US at ng gobyernong Arroyo para dayain ang nakaraang halalan.

Itinanggi naman ng Malakanyang na naganap ang pangyayaring ito. Ani Press Secretary Rogelio Peyuan, “Hindi namin alam kung may sarili sila (sina Sison) na instrumento para imonitor ang kilos ng bawat Pilipino sa Pilipinas habang nasa The Hague sila.” Nakabase si Sison, na punong konsultant pampulitika ng National Democratic Front of the Philippines (NDFP), sa Utrecht, The Netherlands.

Sa sumunod na pahayag ni Sison sa Pinoy Weekly, isiniwalat niyang isang impormanteng personal na nakakaalam sa naganap umanong pre-programming pabor kay Aquino ang pinagmulan ng naturang impormasyon. Natatakot umano ang impormante na matulad kina Gregan Cardeno at iba pang biktima diumano ng paglabag sa karapatang pantao ng gobyernong US.  Gayunman, handa umano ang impormante na isiwalat ang lugar at petsa ng nasabing pag-uusap.

Bago mailabas ang artikulong ito, kinapanayam ng Pinoy Weekly ang dalawang eksperto sa information technology (IT) para hilingin ang kanilang pagtingin sa posiblidad ng dayaan noong nakaraang automated elections noong Mayo 10, 2010. Pareho silang nagsabing malaki ang posibilidad nito, pero mahirap mapatunayan.

Kung nagkaroon nga ng dayaan, ang tanging paraang maisiwalat ito sa publiko ay kung lumantad ang mga taong mula sa loob ng mga operasyong ito na tulad ng impormante ni Sison.

Narito ang ilang bahagi ng panayam ng Pinoy Weekly sa dalawang IT experts na sina Gus Lagman at Rick Bahague:

Gus Lagman
Dating technical director ng National Movement for Free Elections (Namfrel)
Eksperto sa Information Technology (IT)

PW: Batay sa alam na natin sa naganap na automated elections noong Mayo 10, 2010, ano ang mga posibilidad na nagkaroon ng malawakang dayaan?

GL: Merong apat na punto na puwedeng mangyari iyon. Sa presinto, nandun ang CF (compact flash) cards ng PCOS  nandun ang transmission. Matapos magbilang, ita-transmit iyan for canvassing. Mula sa mga presinto, to the municipal board of canvassers, to the provincial board of canvassers, to the national board of canvassers. Yun ang possible areas kung saan magaganap ang cheating.

Ang contention ko, mahirap pasukin ng hackers iyan. Kasi ’yung machines at programs, may security features naman. Saka, yung transmission will only take a few minutes. Theoretically.

Kapag sinabi mong hackers, ibig sabihin mga taong mula sa labas ng Comelec o Smartmatic na gustong dayain ang eleksiyon?

Oo. Kung magkakaroon ng dayaan iyan, may insider na involved. Puwedeng yung program sa PCOS (precint count optical scan) machines, mayroong malicious code, parang cheating program. Puwedeng dun sa CF (compact flash) cards, kasi nandiyan na lahat ang pangalan ng mga kandidato, from the president all the way to the councilors. Kung dadayain nang wholesale, from the president down to the councilors, puwedeng gawin. Madali nga eh. Kasi gagalawin mo lang yung program, dala na lahat. And then, dun sa transmission, ang istoryang lumalabas ngayon, mukhang may nagta-transmit daw separately. Tuloy, mukhang naba-block na ang official transmission. Hindi na yung (opisyal na mga resulta) ang nakakapasok dahil may nakakapasok nang iba (pekeng resulta).

Obviously, para mo magawa ’yun, dapat may kakutsaba sa loob. Mahirap gawin kung hindi mo alam ang secuirty codes. Dun ang maraming lumalabas na balita. Ngayon, sa transmission, yung programs na ginagamit na pang-canvass. Pero iyon, madali lang namang ma-detect.

Papaano made-detect ang dayaan sa transmission?

Kung mayroon ka nang hawak na election returns sa presinto. Kasi sa PCOS may pini-print nang resulta sa presinto. Kaya kung may hawak ka nang ganun, tapos pumunta ka sa canvassing, puwede mong ikompyut sa sarili mo, at ireklamo mo kung iba ang resulta sa municipal, provincial o national canvassing.

Puwedeng gumamit ng programs (ang pollwatchers) na nagta-tabulate ng resulta. Di tulad noong nasa Namfrel (National Movement for Free Elections) kami (noong nakaraang mga halalan), puwedeng resulta ng ibang mga presinto ang nakukuha naming una, iba yung sa Comelec ang pumapasok. So puwedeng magkaiba ang partial na mga resulta. Pero sa automated, magkasabay. So madali iyang ma-detect.

Mas nakakatakot iyung (dayaan sa) PCOS, sa CF cards at saka sa transmission.

Ibig bang sabihin, kung mayroon mang may kakayahang mandaya, magmumula lamang ito sa Smartmatic at/o Commission on Elections (Comelec) – iyun ba ang sinasabi ninyo?

Kasi sila naman ang insiders diba. Kung mayroong dayaan man, mayroong involved sa Smartmatic and/or Comelec.

May mga natatanggap kami na ulat sa field noong panahon ng eleksiyon na may mga bumoboto para sa partikular na kandidato sa isang presinto pero pagdating sa election returns, zero (0) yung kandidatong iyon sa nasabing presinto.

Ang pinakamalakas na posibilidad diyan, yung CF cards ang may problema. Puwedeng honest mistake – o intentional. Ang incontrovertible truth na puwedeng mangyari iyon ay yung nangyari noong Mayo 3, noong Lunes bago ang eleksiyon. Noong sinabi nilang ’yung CF cards ay mali lahat, and they have to reconfigure everything. Ang punto ko, if it can happen accidentally, it can happen intentionally. Ang mahirap ngayon, kung intentional ang dayaan, mahirap ma-detect, dahil puwedeng itago.

Can you imagine kung ano ang nangyari kung hindi natesting yung 350 units ng PCOS machines?  Catastrophe! At lahat pagboto sa local candidates, yung sinasabi nilang na-double space daw (sa CF cards), lahat yun mali. At nadiskubre isang linggo bago ang eleksiyon? That is almost criminal. Hindi dapat nangyari iyun. Kung nangyari iyun sa isang kompanya, halimbawa sa isang bangko, mag-i-implement ka ng system,tapos one week before may malaking madidiskubring ganun, you’ll be fired.

Rick Bahague
Computer Professionals’ Union at Kontra-Daya
Votereport-Philippines (votereportph.org)

Kung nagkaroon ng malawakang dayaan noong Mayo 10, 2010, paano itong ginawa?

Dun sa mga nakuha nating reports sa Kontra-Daya, iba-ibang lebel ang dayaan. Nagsimula sila sa pre-shading ng mga balota, mga ganun. May mga tradisyunal na pandaraya.

Pero kung large-scale talaga, ano ang pinakamadaling dayaan? Una, puwede kasing sa programa sa PCOS machine. Ibig sabihin, yung makina na nagbibilang ng boto. Halimbawa, may code na nagsasabing yung boto ni ganitong kandidato, ibigay mo sa ganyang kandidato. Bago man ipamahagi ang PCOS machines, in-imbed na nila yung mga programa. Hindi yun (PCOS machines) madaling bawiin. Pagdeliber ng mga makinang iyun mula sa China, may programa na iyan. May firmware nang nakalagay.

Pagdating dito, mayroon pa silang costumization na ginawa diyan. Ibig sabihin, ipinasok (ang codes) kung paano magbasa ito ng balota, at iba pa. Baka dun sa Cabuyao, Laguna na planta, dun nila ginawa iyun. Ibig sabihin (kung may dayaan), dun pa lang sa produksiyon ng mga makina may kakutsaba na sila.

Mahirap itong mapatunayan. Technically, puwede itong gawin, pero mahirap patunayan.

Pangalawa, di ba nag-recall ng CF cards? Dun sa CF cards, ang laman ay yung designation ng PCOS machine sa kung saang presinto (sa bansa) gagamitin. ‘Yung PCOS machines, paglabas niyan sa Cabuyao, may ka-match agad iyang CF card na nagsasabing “Ikaw na PCOS ka, para rito ka sa presintong ito.” Nakalagay din sa kanya, kung paano niya babasahin ang balota. Iba-iba yun sa bawat munisipyo. Dun din sine­-save lahat ng election results. Tapos kapag nabilang niya, yung ang pini-print niyang resulta.

So kung may dadayaan, puwedeng may naka-save nang resulta bago pa man ang eleksiyon. Puwedeng sine-save niya ang images ng balota, pero kung magbibilang siya, yung boto nang naka-pre-program ang bibilangin niya.

So yun siguro ang magiging dahilan kung papaano nasi-zero ang isang kandidato sa isang lugar na siguradong may bumoto sa kanya?

Ang posibleng explanation dun, yung CF card na ginamit, baka wala talaga siyang data para sa kandidatong na-zero, kundi may data para sa kalaban niya. Puwede rin nilang gawin, okey naman ang pagbibilang sa PCOS, pero may ibang PCOS machine na nagta-transmit ng resulta, hindi iyung opisyal. Parang tulad ng alegasyon ng tinaguriang “Koala Boy.” Pero ang sabi ng Comelec, yung canvassing machine – laptop computer lang iyun – kapag may nag-transmit nang naunang resulta, hindi na tatanggapin ang iba pang transmission.

May dalawang lebel dapat ng security (para hindi mangyari ang pekeng transmission). Una, yung digital signature ng PCOS machine (parang code na hinihingi ng canvassing machine bago tanggapin ang resulta). Pangalawa, yung digital signature mula sa Board of Election Inspectors – na hindi ginawa ng Comelec. Kaya sa PCOS machines na lang may digital signature. Pero puwedeng gawin ang dayaan. Mayroon kang PCOS machine, may data kang peke, transmit ka lang ng transmit.

Pero sabi nila, puwede namang mapatunayang may dayaan sa transmission. Sa election returns ng presinto, ikumpara mo lang sa na-transmit sa municipal o city board of canvassers. Madali lang iyan i-prove.

Madali lang ba yun patunayan? O sa canvassing, nagpapatung-patong kaya mahirap nang masundan kung tama nga ang pinadala mula sa mga presinto?

Kung sa munisipyo na antas, ang paraan mo lang na matsek kung tama ang transmission, ay kung makukuha mo lang ang printed results ng mga presinto. Sa munisipyo kasi, kapag nag-canvass iyun, canvass lahat. Hindi na sinasabi kung saan galing na presinto. Sa Maynila yata, nagawa nilang ipakita ang breakdown ng mga boto sa precint level, pero hindi ito nagawa sa ibang munisipyo, sa mga probinsiya. Sa canvassing kasi, yung mga canvassers, hindi naman nila alam kung ano ang gagawin nila sa makina. Kung ano lang ang sinabi sa kanila ng Smartmatic na iklik, yun na yun.  Dito lang sa Maynila, may mga abogado (ang mga kandidato) na nag-motion nang nag-motion sa Board of Canvassers na ilabas ang breakdown per precint, kaya naipalabas ito.

Pero ang problema pa rin doon, mabilis. Dapat, pag-transmit ng bilang mula sa mga presinto, yung pollwatchers ng mga kandidato sa mga presinto, mabilis ding maita-transmit ang mga resulta sa canvassing sa panahong kinakanbas ang boto sa presintong ito. Dati, sa manual, nagagawang habulin iyon, kasi mas mabagal. Makukumpara mo kung may discrepancy sa canvass.

Ngayon, kahit makita mong may discrepancy sa transmission, hindi mo rin mapigil ang canvassing. Dun sa rules ng Comelec, walang pre-proclamation protest. Dati  puwede kang magreklamo na hindi muna puwedeng bilangin kung may discrepancy. Gina-grant iyan. Ngayon sa rules, wala iyon. Election protest lamang ang puwede mong gawin. Ibig sabihin, magpoproklama muna sila. Kapag naproklama na, pahirapan na ang protesta, aabutin ka ng taon bago madesisyunan.

Ang mga dayaang ito, sa PCOS machines pa. Pero puwede namang dito na sa canvassing ang dayaan. Yung canvassers, kunwari, natatanggap nila ang election results, pero may sarili nang pekeng results. Pero mahirap nga iyang patunayan, dahil automated na nga.